Τι κοινό έχουν ένα κλασικό έργο του αμερικάνικου μοντερνισμού, μια επική τριλογία που εκτυλίσσεται στα πρώτα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια σπουδή πάνω στην ταυτότητα και τον ψυχισμό της μεσοδυτικής Αμερικής, μια συλλογή φανταστικών διηγημάτων ενός εντελώς ιδιόμορφου Ουρουγουανού που πολλοί χαρακτήρισαν ως έναν από τους πρωτεργάτες του μαγικού ρεαλισμού και ένα τολμηρό μυθιστόρημα κατακραυγής ενάντια στον ενδημικό ρατσισμό στον Αμερικάνικο Νότο; Μα φυσικά, την αξία τους.

Το καθένα από τα παραπάνω βιβλία αποτελεί σημείο αναφοράς για το είδος του και αξίζει να αγκαλιαστεί από μια νέα γενιά αναγνωστών.

Manhattan Transfer του John Dos Passos

Το πρωτοποριακό μοντερνιστικό πείραμα του Τζον Ντος Πάσος είχε ως στόχο να απεικονίσει την περίπλοκη, αποσπασματική, χαοτική, μηχανοποιημένη κοινωνία του μεσοπολέμου χρησιμοποιώντας τεχνικές δανεισμένες από τον κινηματογράφο και τη σύγχρονη αφηρημένη εικαστική τέχνη. Επιστρατεύοντας το μοντάζ, την αισθητική του Cinéma vérité και το κολάζ σύντομων και περιεκτικών ρεπορτάζ του Τύπου, επιχειρεί να τραβήξει τον αναγνώστη μέσα στη δίνη μιας διαρκώς φευγαλέας πραγματικότητας, η οποία είναι υπερβολικά πολυπρισματική ώστε να κατανοηθεί στην ολότητά της.

Μαζική μετανάστευση, τεχνολογικές εξελίξεις, ακραίος πλούτος δίπλα σε ακραία φτώχεια, φρενήρεις ρυθμοί είναι μερικά μονάχα από τα συστατικά μιας φουτουριστικής Νέας Υόρκης. Ένα διαχρονικό σημείο αναφοράς για τον αμερικάνικο μοντερνισμό.

Βαλκανική Τριλογία της Olivia Manning

Ένα από τα πιο πληθωρικά και απολαυστικά roman fleuve του αιώνα, η μυθιστορηματική τριλογία της Ολίβια Μάνινγκ ιχνηλατεί την πορεία του Γκάι και της Χάριετ, ενός νεαρού ζευγαριού Βρετανών δασκάλων από το Βουκουρέστι μέχρι την Αθήνα τη διετία 1939-1941 πάνω στο ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. «Η Ρουμανία είναι μια χώρα του εξωτερικού» είχε πει κάποτε η Μάνινγκ «αλλά η Ελλάδα είναι σαν την πατρίδα μου». Ο φιλελληνισμός της άλλωστε είναι έκδηλος σε όποιον διαβάσει την τριλογία. Βασισμένο σε εμφανώς αυτοβιογραφικά στοιχεία, η αίσθηση της αμεσότητας και της συναίσθησης της ιστορικής συγκυρίας είναι καθηλωτική. Στην πραγματικότητα η Μάνινγκ εγκατέλειψε τον Πειραιά, τον Απρίλιο του 1941 με το τελευταίο επιβατικό πλοίο και προορισμό την Αλεξάνδρεια, ελάχιστα πριν από την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, όπως και στο μυθιστόρημα.

Η Μάνινγκ είναι εξαιρετική στο να εστιάζει στις λεπτομέρειες που αποτυπώνουν την ένταση του επερχόμενου χάους, τη διαρκή απειλή του κινδύνου, την αίσθηση μιας αέναης φυγής, ενώ η εύθραυστη σχέση του ζευγαριού λειτουργεί ως αντίστιξη στις ραγδαίες ιστορικές εξελίξεις.

Κανείς δεν άναβε τα φώτα του Felisberto Hernández

Ο μάλλον άγνωστος στο ευρύ κοινό Ουρουγουανός διηγηματογράφος (και πιανίστας) εξακολουθεί παρ’ όλα αυτά να παραμένει μια σημαντική επιρροή στον ισπανόφωνο κόσμο. Άλλωστε ο Ρομπέρτο Μπολάνιο πρότεινε σε κάθε φερέλπιδα διηγηματογράφο να διαβάσει τον Ερνάντες.

Τα πρωτότυπα, ακατηγοριοποίητα διηγήματά του χαρακτηρίζονται από μια εντελώς εκκεντρική, φρέσκια προοπτική που οφείλει πολλά σε μια συνειρμική, ονειρική αντίληψη της πραγματικότητας. Τον έχουν συσχετίσει με τον μαγικό ρεαλισμό καθώς και με τη λογοτεχνία του φανταστικού, αλλά στην τελική ο Ερνάντες δεν μοιάζει με κανέναν άλλο συγγραφέα, δίνοντας μια άλλη διάσταση στον όρο «εκκεντρικός».

Στο σπίτι της Marilynne Robinson

Μετά τον θρίαμβο του «Γκίλιαντ» (βραβείο Πούλιτζερ 2005), η Ρόμπινσον επιστρέφει στο γνώριμό της μυθοπλαστικό σύμπαν της Άιοβα για να εστιάσει αυτή τη φορά στην οικογένεια του αδελφικού φίλου του Τζον Έιμς (πρωταγωνιστή του «Γκίλιαντ»), του Τζον Μπόουτον. Η κόρη του Γκλόρι και ο γιος του Τζακ έχουν επιστρέψει στο πατρικό τους για να φροντίσουν τον ασθενικό και ηλικιωμένο τους πατέρα. Ιδιαίτερα ο Τζακ, αλκοολικός και με σκοτεινό παρελθόν, δίνει στη Ρόμπινσον τη δυνατότητα να εξερευνήσει μια παραλλαγή του μοτίβου του «άσωτου υιού». Άλλωστε η θεολογία βρίσκεται στο επίκεντρο του τρόπου με τον οποίο η σπουδαία Αμερικανίδα συγγραφέας αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Το «Γκίλιαντ» ήταν από πολλές απόψεις ένα θεολογικού προσανατολισμού μυθιστόρημα στο οποίο κυριαρχούσε η στοχαστική φωνή του Τζον Έιμς.

Στο «Σπίτι», η τριτοπρόσωπη αφήγηση επικεντρώνεται με περισσότερη ενεργητικότητα στα δύο αδέρφια, αλλά και πάλι οι θεολογικοί προβληματισμοί και η επιρροή της προτεσταντικής ταυτότητας στον ψυχισμό των μεσοδυτικών Αμερικάνων έχουν νευραλγική θέση στο μυθιστόρημα. Η συμπόνια και ο ανθρωπισμός αναβλύζουν από τη γραφή της Ρόμπινσον και προσφέρουν πνευματική υποστήριξη στον αναγνώστη.

Ένας διαφορετικός τυμπανιστής του William Melvin Kelley

Το 2017 ανακαλύφθηκε τυχαία ένας σημαντικός Αφροαμερικανός συγγραφέας που για δεκαετίες ολόκληρες έγραφε ξεχασμένος, με τα περισσότερα έργα του να παραμένουν ανέκδοτα. Το 1962 ο Κέλεϊ, σε ηλικία μόλις 24 ετών, είχε γράψει και καταφέρει να εκδώσει τον «Διαφορετικό τυμπανιστή», ένα μυθιστόρημα που αξίζει να συμπεριληφθεί στο πάνθεον της αφροαμερικάνικης πεζογραφίας του 20ού αιώνα.

Είναι ένα έργο που χαρακτηρίζεται από δύο τομές: αφενός εικάζει ένα εναλλακτικό σύμπαν στο οποίο οι μαύροι πολίτες σε μια φανταστική πολιτεία τολμούν να παρατήσουν τα πάντα και να εγκαταλείψουν την πολιτεία έχοντας πια μπουχτίσει από τον συστημικό ρατσισμό. Αφετέρου, ο Κέλεϊ παίρνει το μεγάλο ρίσκο να αφηγηθεί το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας μέσα από την οπτική γωνία λευκών. Σε μια περίοδο που οι μαύρες φωνές ήταν ούτως ή άλλως περιθωριοποιημένες, το να τολμήσει ένας μαύρος συγγραφέας να φιλτράρει ένα μυθιστόρημα γύρω από τον ρατσισμό μέσα από τη ματιά λευκών μπορούσε να θεωρηθεί μέχρι και προδοσία από τη μαύρη κοινότητα. Όμως αυτό προσδίδει μια διεισδυτικότητα που απουσιάζει από άλλα αντίστοιχης θεματικής έργα, καθώς και την προοπτική μιας δύσκολης ενσυναίσθησης που όμως δεν αποκλείεται να αποβεί καταλυτική στην αλληλοκατανόηση μεταξύ των διαφορετικών φυλών. Επίκαιρο όσο ποτέ.

Το παραπάνω άρθρο είναι του Κωστή Καλογρούλη και δημοσιεύτηκε στο elculture.gr, στις 14/12/2020.