Η διαγώνιος Αλιέχιν είναι ο τίτλος του νέου συναρπαστικού βιβλίου του Arthur Larrue. «Ο κόσμος αντικατοπτρίζεται καλύτερα στο σκάκι παρά στον καθρέφτη! Αυτό που συνεχίζω να βρίσκω γοητευτικό είναι η ικανότητα του παιχνιδιού να ενσαρκώνει το πνεύμα της εποχής του...»

Όπως μπορεί κανείς να φανταστεί, το βιβλίο του Arthur Larrue Η διαγώνιος Αλιέχιν διατρέχει, με μυθιστορηματικό τρόπο, τη ζωή του διαδόχου του Κουβανού σκακιστή Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα. Η πρωτοτυπία του έγκειται στη χρονική περίοδο που επιλέγει ο συγγραφέας: το μυθιστόρημα ξεκινά ακριβώς τη 17η Ιανουαρίου 1940 πάνω στο πλοίο Miracle, που μεταφέρει τον Αλεξάντρ Αλιέχιν και τη σύζυγό του στην Πορτογαλία και συγκεκριμένα στη Λισαβόνα. Και ολοκληρώνεται, πολύ λογικά, με τον θάνατο του Αλιέχιν έξι χρόνια αργότερα στο Εστορίλ. Μιλάμε για την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το στιλ γραφής του Larrue είναι ευφυές και, όπου πρέπει, κοφτερό σαν ξυράφι. Η ιστορική τεκμηρίωση ανταποκρίνεται στον –μερικές φορές αμφιλεγόμενο– χαρακτήρα του Αλιέχιν. Ωστόσο, και αυτό είναι το πιο σημαντικό, μιλάμε πρωτίστως για ένα μυθιστόρημα (το οποίο λατρέψαμε!). Ο Arthur Larrue επί τέσσερα χρόνια δίδασκε γαλλική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Herzen της Αγίας Πετρούπολης. Αναγκάστηκε όμως να εγκαταλείψει τη θέση του το 2013, μετά την έκδοση του πρώτου του βιβλίου, με τίτλο Partir en guerre, το οποίο αποτελεί μαρτυρία της ζωής του στην παρανομία, μαζί με την ομάδα αντιφρονούντων καλλιτεχνών Voina.

Δεν είστε σκακιστής ούτε ιστορικός του σκακιού, αλλά μυθιστοριογράφος. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τη θέση του μυθιστορήματός σας σε σχέση με το σκάκι;
Παίζω λίγο σκάκι πάντως... Όταν μιλάμε για σκάκι, κάπου μεταξύ θεωρίας και πράξης, η μυθοπλασία αποτελεί μια εναλλακτική ικανή να εξερευνήσει τον τρομερό πλούτο της σκακιέρας, πολλές φορές ίσως και από μια διαφορετική οπτική. Έγραψα τη Διαγώνιο Αλιέχιν ακολουθώντας αυτό το εναλλακτικό μονοπάτι. Στο μυθιστόρημά μου συναντάμε μια μεγάλη στιγμή στην ιστορία του σκακιού, παίζουμε πολύ σκάκι, μιλάμε για τη θεωρία του σκακιού, αλλά πρώτα απ’ όλα ονειρευόμαστε!

Μας είναι γνωστή η άμυνα Αλιέχιν… Γιατί έχετε δώσει στο βιβλίο σας τον τίτλο Η διαγώνιος Αλιέχιν;
Γιατί μιλάμε για την ιστορία της ζωής του τη στιγμή που παρουσιάζει μια καμπή, δηλαδή κατά τη συνεργασία του με το ναζιστικό καθεστώς. Η μέχρι τότε ευθεία, αν και αρκετά ταραχώδης, ζωή του Αλιέχιν κάνει μια στροφή, για να μην πω εκτροχιάζεται. Αυτό το μαρτυρά πρώτα απ’ όλα ο τίτλος του μυθιστορήματος. Επιπλέον, ήθελα να κλείνει το μάτι στους σκακιστικούς όρους (άμυνα Γκρίνφελντ, επίθεση Νίζμο-Λάρσεν κ.λπ.), γι’ αυτό από τον τίτλο παρέλειψα εσκεμμένα το άρθρο «του», όπως θα περίμενε κανείς, και το μυθιστόρημα δεν επιγράφεται Η διαγώνιος του Αλιέχιν αλλά Η διαγώνιος Αλιέχιν.

Δεν θα αποκαλύψουμε την υπόθεση, αλλά το βιβλίο σας ζωντανεύει τον Αλιέχιν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Γιατί επιλέξατε αυτή την περίοδο;
Ο κόσμος αντικατοπτρίζεται καλύτερα στο σκάκι παρά στον καθρέφτη! Αυτό που συνεχίζω να βρίσκω γοητευτικό είναι η ικανότητα του παιχνιδιού να ενσαρκώνει το πνεύμα της εποχής του... Συνδυάζονται με τον τρόπο αυτό η ψυχαναλυτική επανάσταση της κυριαρχίας του Λάσκερ και η άνοδος της Υπερμοντέρνας Σχολής με την κβαντική μηχανική και τη θεωρία της σχετικότητας. Υπάρχουν μερικές πολύ ωραίες σχετικές επιστολές του αδερφού του Ρέτι. Εκτός όμως από τα παραπάνω, ο Αλιέχιν ενσαρκώνει, δυστυχώς, άλλη μια στιγμή της ευρωπαϊκής πνευματικής ιστορίας, λιγότερο ένδοξη: τον ρατσισμό εν γένει και τον αντισημιτισμό ειδικότερα.

Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στην προσωπικότητα του Αλιέχιν;
Το γεγονός ότι έφτασε τόσο ψηλά με σκληρή δουλειά και θέληση, ότι αφιέρωσε όλη του τη ζωή για να γίνει ο παίκτης που ονειρευόταν: ένας παίκτης-καλλιτέχνης, απαλλαγμένος από κάθε αρχή και δημιουργός του νέου δυνατού.

Προσεγγίζετε το σκάκι σύμφωνα με τον Αλιέχιν, αλλά και με την οπτική του Καπαμπλάνκα... Κατά τη γνώμη σας τι είναι αυτό που τους διαφοροποιεί;
Είναι σε όλα τους αντίθετοι: στο στιλ παιχνιδιού τους, στη σχέση τους με τις γυναίκες, στη σωματική διάπλαση, στη γεωγραφική προέλευση, στην κοινωνική θέση κ.ά. Η αντιπαράθεσή τους λαμβάνει μυθική διάσταση εξαιτίας της συστηματικής τους αντίθεσης, που πάει παραπέρα από το σκάκι. Για έναν μυθιστοριογράφο, αυτοί οι δύο γίγαντες είναι δώρο. Κατά τη γνώμη μου, ούτε ο Κάρποφ και ο Κασπάροφ δεν κατάφεραν καλύτερο παιχνίδι αντιθέτων.

Στο εξαιρετικό σας βιβλίο ο Αλιέχιν φαίνεται να μην κάνει την παραμικρή διάκριση μεταξύ των ναπολεόντειων πολέμων και των αγώνων του στη σκακιέρα… Τι θέλετε να πείτε με αυτό;
Στο πεδίο της μάχης, ο Ναπολέων ήταν ο ενορχηστρωτής των κινήσεων και της επίθεσης, όπως και ο Αλιέχιν στη σκακιέρα. Το εννοούσα όμως και ως προς τη ματαιοδοξία, τον κίνδυνο της αλαζονείας και της μοναξιάς. Θα εξακολουθείτε να έχετε όλους τους ηττημένους εχθρούς απέναντί σας, για να μην πω εναντίον σας. Για τον Ναπολέοντα και τον Αλιέχιν τα πράγματα ήταν ακριβώς έτσι.

Αναφέρεστε συχνά στη μοναξιά του Αλιέχιν... Γιατί;
Διότι καταπιάνομαι μαζί του το φθινόπωρο του 1939, για να τον ακολουθήσω μέχρι τον αινιγματικό θάνατό του. Στο μυθιστόρημά μου ο αναγνώστης ανακαλύπτει ότι το λυκόφως της ζωής του Αλιέχιν ήταν μια μακρά εμβάθυνση στη μοναξιά. Επιπλέον, πριν από τη σοβιετική κυριαρχία και τον θρίαμβο της Σχολής του Μποτβίνικ, ο Αλιέχιν ήταν ο τελευταίος παγκόσμιος πρωταθλητής χωρίς βοηθό ή συστηματική συνοδεία.

Ταξιδεύουμε στο ξεχωριστό σύμπαν των σκακιστών, και ιδιαίτερα σε αυτό του Αλιέχιν. Εκεί συναντάμε και τον Σπίλμαν, τον Ταρκακόβερ και τόσους άλλους... Η ζωή των χαρακτήρων αυτών ήταν περιπετειώδης τόσο στη σκακιέρα όσο και στον πραγματικό κόσμο;
Ναι, το σκάκι είναι ένας παράλληλος κόσμος! Ωστόσο η Ιστορία μπορεί να εισβάλει με τραγικό τρόπο κι εκεί... Μέσα σε τόσα σκληρά παραδείγματα της μοίρας, οι αναγνώστες δεν θα παραμείνουν ασυγκίνητοι ανακαλύπτοντας ότι ο Σπίλμαν, ο συγγραφέας της Τέχνης της θυσίας στο σκάκι, θυσιάστηκε και στην πραγματικότητα…

Η μνεία στον Ακίμπα Ρούμπινσταϊν, που βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην ιδιοφυΐα και την τρέλα, είναι εξαιρετικά συγκινητική... Τι ήταν εκείνο που σας άγγιξε περισσότερο σε αυτό τον σκακιστή;
Ο συνδυασμός παγκόσμιας στόφας και ψυχικής βλάβης. Ο Ρούμπινσταϊν θα έπρεπε να είχε κατακτήσει τον ανώτατο τίτλο. Και πάλι όμως στην περίπτωσή του η βία της ιστορίας (ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος) του τον στέρησε. Θα πρόσθετα βέβαια και μια προσωπική μου ερμηνεία: η ευαισθησία του ήταν αυτό που τον απομάκρυνε από τη βάναυση σύγκρουση της σκακιέρας. Ο μεγάλος αυτός παίκτης ονειρευόταν μια αναμέτρηση σαν σφιχταγκάλιασμα ή χορό. Για νίκες χωρίς συντρίμμια, για θριάμβους χωρίς ταπεινώσεις, για παιχνίδι όχι με στόχο τα λάφυρα αλλά για χάρη της ομορφιάς και του καινούργιου... Υπέροχο δεν είναι;

Εν κατακλείδι, κατά τη γνώμη σας ο Αλιέχιν είναι προδότης ή ήρωας;
Για τις απίστευτες επιδόσεις του ως παίκτη, ο Αλιέχιν είναι ήρωας της σκακιέρας· κι εξαιτίας των αντισημιτικών κειμένων του, προδότης του πνεύματος του παιχνιδιού. Αυτή η αντίφαση δεν πρέπει να αγνοηθεί. Κάτι διττό δεν μπορεί ποτέ να είναι κάτι απλό.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2021 στο www.europe-echecs.com