Για τον αναγνώστη που η ιστορία της εκπαίδευσης δεν τον ενδιαφέρει ως ξεχωριστό αντικείμενο, αλλά μόνο ως πτυχή της ιστορίας των ιδεών και των νοοτροπιών, το σχολιαζόμενο λεύκωμα είναι ένας μικρός θησαυρός. Διότι με τις εκατοντάδες φωτογραφίες και τα τεκμήρια που περιλαμβάνει –δυσπρόσιτα, κατά κανόνα, αν όχι και εντελώς απρόσιτα για τον μη ειδικό-, αποδίδει με τρόπο εύληπτο, ακριβή και προπάντων ευχάριστο το κλίμα της εποχής στην οποία κάθε φορά αναφέρεται. Και τούτο, γιατί κατορθώνει να αγγίξει το ρυθμό της καθημερινότητας, πίσω από τα γνωστά γεγονότα, τα πολυσχολιασμένα.
Σε ένα τέτοιο εγχείρημα, δύο ήταν οι προφανείς κίνδυνοι που ελλόχευαν για τους επιμελητές: είτε να ενδώσουν στα στερεότυπα είτε να αρκεστούν στην ανεκδοτολογία. Γιατί όταν αποφασίζεις να εκδώσεις ένα επιστημονικό βιβλίο χωρίς υποσημειώσεις και παραπομπές και περιορίζεσαι στη δημοσίευση τεκμηρίων –έστω και με μια μικρή επεξηγηματική εισαγωγή σε κάθε κεφάλαιο- είναι φανερό ότι δεν έχεις πολλά περιθώρια για αποχρώσεις, ούτε καν τις αναγκαίες: τα πράγματα κινδυνεύουν να εμφανισθούν ως μαύρα ή άσπρα, ενώ στην πραγματικότητα είναι γκρι. […]
Η τεχνική με την οποία οι επιμελητές απέφυγαν τον διπλό αυτό σκόπελο δεν ήταν η άνευρη ουδετερότητα ούτε η εξίσου βαρετή «πολιτική ορθότητα», σε ουσία και ύφος αντίστοιχα. Ήταν, όπως πιστεύω, το παιχνίδι των σχολίων μέσω μιας λεπτεπίλεπτης τεχνικής, την οποία οι συγγραφείς ανύψωσαν σε αληθινή τέχνη: της τεχνικής της λεζάντας.

[…] είμαστε τυχεροί που λάβαμε και διαβάσαμε ένα θαυμάσιο πόνημα για την ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης. Πρόκειται περί εκδοτικού αριστουργήματος, που συνδυάζει πληρότητα ύλης, άριστη τεκμηρίωση, χορταστικό λόγο αλλά και εικονογράφηση και τυποτεχνική φροντίδα σπάνια. Με σπάνια ντοκουμέντα, φωτογραφίες, εξώφυλλα, έγγραφα, σκίτσα, δημοσιεύματα κ.ά. […]
Το βιβλίο αυτό δεν κάνει πολιτική. Καταγράφει με σπάνια πληρότητα και ήπιους τόνους όλες τις εξελίξεις και τις κοινωνικοϊδεολογικές προεκτάσεις των γεγονότων στα σχολεία αλλά και των φαινομένων που αναδύθηκαν με αφορμή την παιδεία και τον επίζηλο «έλεγχο» της σκέψης και της γνώσης, που ουκ ολίγοι επιχείρησαν.
Το βιβλίο είναι, ας πούμε, πολύ μοντέρνο. Με πολλές φωτογραφίες και εντυπωσιακή σελιδοποίηση. Έχει όμως και αξιολογική ένταξη σε αυτό πολύ σημαντικών γεγονότων, «στιγμιότυπων» και στερεοτύπων, που άλλα συνδέθηκαν με ζωογόνες πολιτικές για την παιδεία και άλλα τη βασάνισαν μαζί με τους άτυχους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς.
Δεν έχει, όπως είπαμε, πολιτικό προσανατολισμό, αλλά το έμπειρο μάτι εύκολα θα διαπιστώσει ότι οι συγγραφείς παίρνουν θέση. Επισημαίνουν τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα του εκπαιδευτικού συστήματος  

Το λεύκωμα του Αλέξη Δημαρά και της Βάσως Βασιλού-Παπαγεωργίου, σε συνεργασία με το ΕΛΙΑ, επιχειρεί επιτυχώς μια σύνθετη, πανοραμική περιήγηση, στην κατεξοχήν περιπετειώδη ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης, από την περίοδο της συγκρότησης του ελληνικού κράτους μέχρι και το τέλος του 20ού αιώνα. […]
Κατά την περίοδο της αναζήτησης του εικαστικού και λεκτικού υλικού, αποκαλυπτικού τόσο των κεντρικών διακυβευμάτων και ρυθμίσεων της κάθε περιόδου όσο και των προαναφερθεισών συμπληρωματικών «λεπτομερειών», αξιοποιήθηκε μέγα πλήθος αρχειακών και φωτογραφικών πηγών, μέσα από την παράθεση των οποίων ο αναγνώστης μπορεί να παρακολουθήσει τόσο τη δύσκολη περίοδο της γέννησης της ελληνικής εκπαίδευσης –σε πορεία παράλληλη με τη συγκρότηση των λοιπών δομών και θεσμών του νεοσβύστατου κράτους- όσο και αυτές που ακολούθησαν κατά τη διάρκεια των δεκαεπτά δεκαετιών: οι τελευταίες συνιστούν τις μακροχρόνιες φάσεις της ενηλικίωσης και της (όποιας) ωρίμανσή της – μέσα από αντιφάσεις, ανακολουθίες και οξύτατες κοινωνικοπολιτικές αντιπαραθέσεις στο πέρασμα των χρόνων.
Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας περιλήφθηκαν στη συλλογή όχι μόνο φωτογραφίες (προσώπων, σκηνών ή αντικειμένων) αλλά και μεγάλος αριθμός αντιπροσωπευτικών κειμένων και εικόνων επιλεγμένων από εφημερίδες, βιβλία, προκηρύξεις, φυλλάδια, αφίσες και λοιπά ντοκουμέντα της εποχής, πολλά εξ αυτών ανέκδοτα, και στην πλειονότητά τους αθησαύριστα. Όλα αυτά, μαζί με τα κυρίως κείμενα και τις κατατοπιστικές λεζάντες του τόμου, συναποτελούν ένα ενδιαφέρον παζλ, σκοπός του οποίου δεν είναι η αυτόνομη, κατατετμημένη πληροφόρηση, για τα επιμέρους φαινόμενα και γεγονότα, αλλά η συνδυαστική παράθεσή τους μέσα στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, το οποίο έτσι κι αλλιώς καθορίζει εξ ορισμού τους όρους, τα όρια και το εκάστοτε περιεχόμενο των όποιων θεσμικών διεργασιών, στην εκπαίδευση και όχι μόνο.
Αυτό το οποίο επιδιώκει –και επιτυγχάνει κατά τη γνώμη μου- ο παρών τόμος, είναι αυτό που εξαρχής αποτέλεσε τη διακηρυγμένη πρόθεση των συγγραφέων του: όχι να υποκαταστήσει ή να εμφανιστεί ότι υποκαθιστά τη «μεγάλη ιστορία», αλλά να λειτουργήσει παραπληρωματικά προς αυτήν. Στην καθαρή αυτή επιλογή οφείλονται, άλλωστε, το αποτελεσματικό δέσιμο των ανόμοιων από την άποψη του είδους και της βαρύτητας στοιχείων και αφετέρου η αποτελεσματική αποφυγή της διολίσθησης σε πομπώδεις –και εντελώς αναντίστοιχες με την ειδολογική κατηγοριοποίηση του έργου- απόπειρες πλήρους ιστορικής ερμηνείας των παρατιθέμενων περιόδων της εκπαίδευσης. […]
Οι συγγραφείς κατάφεραν να παραδώσουν ένα καλοδουλεμένο εργαλείο περιήγησης στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης, χρήσιμο και κατατοπιστικό, όχι μόνο στους μελετητές ή τους άμεσα εμπλεκόμενους στους θεσμούς της, αλλά και σε κάθε άλλον ενδιαφερόμενο.  

Ο γνωστός και έγκυρος ιστορικός της εκπαίδευσης Αλέξης Δημαράς σε συνεργασία με τη Βάσω Βασιλού-Παπαγεωργίου –διδάκτορα των Επιστημών της Αγωγής, ειδικευμένη στον τομέα της Ιστορίας της Εκπαίδευσης- συνέθεσαν έναν κυριολεκτικά έξοχο τόμο, ο οποίος συντίθεται από τεκμήρια εικαστικά και λεκτικά, πολλά από τα οποία είναι ανέκδοτα και σχεδόν όλα αθησαύριστα. Δεν πρόκειται για ένα απλό ευχάριστο λεύκωμα αλλά για ένα διαφωτιστικό άνοιγμα στο παρελθόν, κατατοπιστικό για τον ανειδίκευτο αναγνώστη και χρήσιμο εργαλείο για όσους μελετούν την ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης. […] Μια πολύτιμη κιβωτός που καταγράφει τα πρώτα βήματα της δημόσιας όσο και της ιδιωτικής εκπαίδευσης αναδεικνύοντας τους διάφορους παράγοντες που καθόρισαν την πορεία τους. Υποδειγματικός κατά τη μεθοδολογία και κατά τη σύνθεση ο λευκωματικός τόμος των Αλέξη Δημαρά και της Βάσως Βασιλού-Παπαγεωργίου αποτελεί όχι μόνο ένα κόσμημα, αλλά ένα σημείο –πλέον- αναφοράς στα εκδοτικά πράγματα του τόπου μας. 

Το έργο που παρουσιάζεται εδώ είναι μια εκλαϊκευτική αλλά ιδιαίτερα κατατοπιστική ιστορία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο ελληνικό κράτος. Πολλά από τα στοιχεία που παρατίθενται από τους συγγραφείς δεν είναι εντελώς άγνωστα στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, εδώ όμως παρουσιάζονται οργανωμένα και ταξινομημένα κατά τρόπο που τα καθιστά κατανοητά ακόμη και από μη ειδικούς. Ένα πρόσθετο πλεονέκτημα του βιβλίου έγκειται στην ιδιαίτερα πλούσια εικονογράφησή του, η οποία ενδέχεται εκ πρώτης όψεως να παραπλανά, δίνοντας φαινομενικά στο έργο την όψη ενός κοινού λευκώματος. Στην πραγματικότητα, όμως, οι αναλυτικές λεζάντες των εικόνων συμπληρώνουν και τονίζουν (σύμφωνα με τις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις) τα αναφερόμενα στο κείμενο.