Πριν από τουλάχιστον 200 χρόνια, ο ιστορικός Τζορτζ Στίβενς παρατήρησε ότι όσα γνωρίζουμε για τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ περιορίζονται σε κάποια σκόρπια γεγονότα. Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε στο Στράτφορντ-απόν-Εϊβον και ότι στο μέρος αυτό έκανε οικογένεια. Γνωρίζουμε ότι πήγε στο Λονδίνο και ότι έγινε ηθοποιός, επέστρεψε στο Στράτφορντ, έκανε τη διαθήκη του και πέθανε. Υστερα από συστηματική έρευνα ετών, οι μελετητές έχουν ανακαλύψει περίπου 100 ντοκουμέντα σχετικά με τον Σαίξπηρ και την οικογένειά του, όπως αρχεία βαπτίσεων, συμβόλαια ακινήτων, πιστοποιητικά φορολογίας, πιστοποιητικά γάμου, εντολές κατάσχεσης, δικογραφίες κ.ά. Υπάρχουν εντούτοις πολλά κενά στις γνώσεις για τη ζωή του, εκ των οποίων πολλά είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Για παράδειγμα, δεν γνωρίζουμε ούτε ακριβώς πόσα έργα έγραψε ούτε με ποια σειρά. Κάποια συμπεράσματα μόνον ως προς τα βιβλία που διάβαζε, αλλά δεν είναι γνωστός ούτε ο προμηθευτής του ούτε τι τα έκανε όταν τελείωνε την ανάγνωσή τους. Παρότι τα κείμενά του συντίθενται από περίπου ένα εκατομμύριο λέξεις, μόνο δεκατέσσερις λέξεις είναι γραμμένες από τον ίδιο: έξι υπογραφές με το όνομά του και οι λέξεις «από εμένα» στη διαθήκη του. Δεν υπάρχει γραπτή περιγραφή της περιόδου που έζησε για το πώς έμοιαζε. Το πρώτο κείμενο που αναφέρεται στην εμφάνιση και στην προσωπικότητά του, γράφτηκε δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του από κάποιον Τζον Ομπρι: «Ηταν ένας άνδρας ωραίος, με καλές αναλογίες, πολύ ευχάριστος στην παρέα, ετοιμόλογος και πνευματώδης». Δεν είμαστε σίγουροι για τη σωστή ορθογραφία του ονόματός του, αλλά, ως φαίνεται, δεν πρέπει να ήταν και ο ίδιος σίγουρος, γιατί στις υπογραφές του που σώθηκαν, το όνομα δεν απαντάται ούτε δύο φορές με τον ίδιο τρόπο. Είναι άγνωστο επίσης αν έφυγε ποτέ από την Αγγλία, με ποιους ανθρώπους έκανε παρέα ή πώς διασκέδαζε. Αλυτο μυστήριο παραμένουν και οι σεξουαλικές του προτιμήσεις. Μόνο για ελάχιστες ημέρες της ζωής του μπορούμε να πούμε με σιγουριά πού βρισκόταν.
Αυτό που έχουμε στη διάθεσή μας για τον Σαίξπηρ είναι τα έργα του -όλα, εκτός από ένα ή δύο-, κι αυτό χάρη στις προσπάθειες των συνεργατών του Χάρι Κοντέλ και Τζον Χέμινγκς, που συγκέντρωσαν μετά τον θάνατό του ολόκληρο σχεδόν το έργο του σε έναν τόμο,που αποτελεί εξαιρετική, αξιόπιστη πηγή. Η διαπίστωση ότι γνωρίζουμε πολύ λίγα για τον άνθρωπο προκύπτει ακριβώς επειδή σώζεται το μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Αν είχαν σωθεί μόνο οι κωμωδίες του, θα τον θεωρούσαμε τύπο μάλλον ρηχό. Αν είχαμε μόνον τα σονέτα, θα λέγαμε ότι ήταν άνθρωπος με σκοτεινά πάθη. Από τα υπόλοιπα έργα του θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι αλλού εμφανίζεται αριστοκρατικός, αλλού εγκεφαλικός, μεταφυσικός, μελαγχολικός, μακιαβελικός, νευρωτικός, ξέγνοιαστος, τρυφερός και άλλα πολλά. Ολα αυτά ως συγγραφέας. Ως άνθρωπος όμως τι ήταν;
Ο Σαίξπηρ, ακόμη και σήμερα, παραμένει ακαδημαϊκή εμμονή παρά ιστορικό πρόσωπο. Αν ρίξει κανείς μια ματιά στα περιεχόμενα των επιστημονικών περιοδικών που αφορούν τον Σαίξπηρ και την εποχή του, θα διαπιστώσει ότι γίνονται επίμονες έρευνες για θέματα όπως «Γλωσσολογική και πληροφοριακή εντροπία στον Οθέλλο», «Ασθένεια του ωτός και φόνος στον Αμλετ», «Κατανομές Poisson στα σονέτα του Σαίξπηρ», «Ο Σαίξπηρ και το έθνος του Κεμπέκ», «Ηταν άντρας ή γυναίκα ο Αμλετ;» και άλλα εξίσου ευφάνταστα. Εχει χυθεί τόσο μελάνι για το συγγραφικό του έργο, που αν δεν αγγίζει τα όρια του γελοίου φτάνει τα όρια της υπερβολής. Αν αναζητήσει κανείς πληροφορίες για τον Σαίξπηρ στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, θα συναντήσει 13.858 καταχωρίσεις, και στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στην Ουάσιγκτον, 7.000 μελέτες.
Αρκετοί ερευνητές κατά καιρούς ισχυρίστηκαν ότι τα έργα του Σαίξπηρ γράφτηκαν από κάποιον άλλο. Οι ισχυρισμοί αυτοί στηρίζονται στην άποψη ότι τα έργα του είναι τόσο πλούσια σε ειδικές γνώσεις από διαφόρους χώρους -νομικά, ιατρική, πολιτικές επιστήμες, ζωή της Αυλής, θάλασσα, αρχαιότητα, ζωή στο εξωτερικό-, που δεν είναι δυνατόν να τα έγραψε ένας επαρχιώτης με περιορισμένη μόρφωση. Εικάζεται συγκεκριμένα ότι ο Σαίξπηρ ήταν απλώς ένας συμπαθής κωμικός, ένας ηθοποιός που δάνεισε το όνομά του σε ένα άτομο με μεγαλύτερο ταλέντο, το οποίο δεν μπορούσε να εμφανιστεί δημόσια ως θεατρικός συγγραφέας.
Οι αντισαιξπηρικές τάσεις ξεκίνησαν στα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα από μια Αμερικανίδα που λεγόταν Ντίλια Μπέικον, εξαιτίας της οποίας για άγνωστους λόγους δημιουργήθηκε σταδιακά η πεποίθηση ότι συγγραφέας των έργων του Σαίξπηρ ήταν ο διάσημος συνονόματός της Φράνσις Μπέικον. Το 1852 πήγε στην Αγγλία και ξεκίνησε μια μακρόχρονη προσπάθεια για να δικαιώσει την εμμονή της ότι ο Σαίξπηρ ήταν απατεώνας. Στο πρόσωπο ενός επιχειρηματία βρήκε χορηγό, με αποτέλεσμα να μείνει στην Αγγλία για τέσσερα χρόνια επισκεπτόμενη τα μέρη όπου σύχναζε ο Μπέικον. Το 1857 εκδόθηκε στη Βοστόνη το opus magnum της Ντίλια Μπέικον με τίτλο Αποκάλυψη της φιλοσοφίας των έργων του Σαίξπηρ. Ενας ογκώδης παραληρηματικός τόμος που δεν διαβαζόταν με τίποτε. Η Μπέικον πέθανε ύστερα από δύο χρόνια σε κάποιο ίδρυμα πιστεύοντας ότι ήταν το Αγιο Πνεύμα. Παρά την αποτυχία του βιβλίου, η άποψη ότι ο Μπέικον ήταν ο Σαίξπηρ διαδόθηκε και υποστηρίχτηκε από πολλούς, όπως ο Μαρκ Τουέιν και ο Χένρι Τζέιμς. Πολύς κόσμος πείστηκε ότι τα έργα του Σαίξπηρ έκρυβαν σε κωδικοποιημένη μορφή το όνομα του πραγματικού τους συγγραφέα, που υποτίθεται ότι ήταν ο Μπέικον. Τελικά η θεωρία περί Μπέικον έγινε ολίγον καλτ, με αποτέλεσμα οι πιο φανατικοί οπαδοί να του αποδίδουν όχι μόνον τα έργα του Σαίξπηρ, αλλά και αυτά που έγραψαν οι Μάρλοου, Κιντ, Γκριν, Λίλι, Μοντέν κ.ά. Ορισμένοι μάλιστα έφτασαν να τον θεωρούν και νόθο γιο της Ελισάβετ από τον Λέστερ. Από τις προφανείς αντιρρήσεις για τη θεωρία περί Μπέικον είναι ότι αυτός ήταν εξαιρετικά πολυάσχολος, χωρίς να χρειαστεί να αναλάβει το καθήκον της συγγραφής των έργων του Σαίξπηρ, για να μην πούμε και για τα έργα των Σπένσερ, Μοντέν κ.ά. Επιπλέον ο Μπέικον δεν είχε καμία σχέση με τον κόσμο του θεάτρου. Μάλιστα το κατηγορούσε σε κάποιο από τα πολλά δοκίμιά του ως διασκέδαση για επιπόλαιους και επιφανειακούς ανθρώπους. Στη λίστα των υποψήφιων Σαίξπηρ, που είναι μακρά, θα προσθέσουμε και τη θεωρία που λέει ότι ο Σαίξπηρ ήταν υπερβολικά ευφυής για να είναι ένα μόνο άτομο. Κοινό σημείο όλων των θεωριών είναι ότι ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ ήταν κατά κάποιον τρόπο ανεπαρκής για να γράψει τόσο ιδιοφυή έργα. Και αυτή πρόκειται για όλως περίεργη πεποίθηση. Ο Σαίξπηρ μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που δεν ήταν ούτε υπανάπτυκτο ούτε στερημένο. Ο πατέρας του ήταν δήμαρχος μια σημαντικής πόλης. Και εν πάση περιπτώσει, δεν είναι η μοναδική περίπτωση ενός ανθρώπου που ξεκίνησε με περιορισμένα μέσα και κατάφερε να διαπρέψει. Δεν είχε πανεπιστημιακή μόρφωση, αλλά το ίδιο ισχύει και για τον Μπεν Τζόνσον -έναν πολύ διανοούμενο συγγραφέα-, που κανείς ποτέ δεν σκέφτηκε να αμφισβητήσει την πατρότητα των έργων του.
Ο Σαίξπηρ χρησιμοποιούσε στα έργα του εκφράσεις που υποδηλώνουν άνθρωπο μιας κάποιας παιδείας, αλλά χρησιμοποιούσε επίσης εικόνες που αντικατοπτρίζουν ξεκάθαρα και χαρακτηριστικά τη σχέση του με την ύπαιθρο. Τα παιδικά του χρόνια στο Στράτφορντ κρύβονται ουσιαστικά σε όλα τα κείμενά του. Είναι διακριτό όμως ότι ήταν χωριατόπαιδο, κάτι για το οποίο δεν ντρεπόταν. Στο σύνολο του έργου του δεν δείχνει την ελάχιστη επιθυμία να απαρνηθεί τις ρίζες του ή να παραστήσει κάτι που δεν ήταν. Οταν σκεφτόμαστε το έργο του, εντυπωσιάζει το πώς ένα και μοναδικό άτομο κατάφερε να δημιουργήσει με την πένα του τέτοιο πλούτο, τόση σοφία, τέτοια ποικιλία, ένα διαχρονικό έργο τόσο συγκλονιστικό και απολαυστικό.
Ο Μπιλ Μπράισον στη βιογραφία του, αξιολογώντας προσεκτικά και τεκμηριωμένα συμπεράσματα προηγούμενων μελετών και καταγράφοντας τα δικά του ερευνητικά πορίσματα, επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στο τι πραγματικά γνωρίζουμε για τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, την πιο σημαντική φυσιογνωμία των αγγλικών γραμμάτων, αποτίοντάς του παράλληλα φόρο τιμής. Η σύνθεσή του δεν μοιάζει με κανενός άλλου γιατί συνδυάζει τη γλαφυρότητα με τον σκεπτικισμό.  

Ισως δεν είναι υπερβολή να ισχυρισθεί κανείς ότι η φήμη του ξεπέρασε όλους τους άλλους συγγραφείς, ενώ τα έργα του -γραμμένα στα τέλη του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα- για ένα μικρό θίασο ρεπερτορίου, σήμερα ανεβαίνουν στη σκηνή ή διαβάζονται όλο και πιο συχνά σε περισσότερες χώρες από ποτέ άλλοτε. Και βέβαια, η προφητεία του σύγχρονού του ποιητή και δραματουργού Μπεν Τζόνσον επαληθεύτηκε, αφού είπε χαρακτηριστικά για εκείνον ότι «ο Σαίξπηρ δεν ανήκει σε μια εποχή, αλλά σε όλες τις εποχές».
Και όμως, παρά την παγκόσμια απήχηση του έργου του οι πληροφορίες που έχουμε για τον Αγγλο συγγραφέα είναι σχετικά λίγες με τη ζωή του να σκεπάζεται από ένα πέπλο μυστηρίου.
Μάλιστα, τα περισσότερα στοιχεία της προσωπικότητάς του προσπαθούμε να τα μαντέψουμε μέσα από τα έργα του, τα οποία παρουσιάζουν μία εκπληκτική ποικιλία στο ύφος και στις ιδέες καλύπτοντας όλο το φάσμα -από την τραγωδία μέχρι την κωμωδία, χωρίς να λείπουν και τα δείγματα από το ιστορικό δράμα, την τραγικοκωμωδία, τη ρομαντική τραγωδία και το ποιμενικό δράμα. Κάποιες άλλες φορές, όμως, τα έργα του δεν μπορούν να καταταγούν σε κανένα συγκεκριμένο είδος. Αλλωστε ο Σαίξπηρ (1564-1616) διέθετε ένα πολυδιάστατο πνεύμα και δεν είναι τυχαίο που στην τέχνη του η κωμωδία και η τραγωδία συμπλέκονται αξεδιάλυτα -όπως και στην πραγματικότητα.
Η προσωπικότητά του, ακολούθως, ξεγλιστράει σαν τον υδράργυρο όταν κανείς προσπαθεί να την εντοπίσει ανάμεσα στους σπινθηροβόλους διαλόγους του, αλλά και στην ενατένιση που επιφυλάσσει -μέσα από τους χαρακτήρες του- στην ίδια τη ζωή.
Σε κάθε περίπτωση, είναι κυρίως οι τραγωδίες του που έχουν αναγνωριστεί ως ανυπέρβλητα αριστουργήματα τα οποία διαπνέονται από μία -κυρίως- ιδέα: ότι όλα τα εγκόσμια ρέουν προς τη φθορά, ενώ -παράλληλα- μέσα στην ψυχή του ανθρώπου συντελείται ένας άνισος αγώνας εναντίον της. Το αποτέλεσμα αυτού του μάταιου και οδυνηρού αγώνα είναι -δίχως άλλο- η τραγωδία. Στον «Ιούλιο Καίσαρα», για παράδειγμα, ο ήρωας κατασφάζεται επειδή αρνείται να συνθηκολογήσει με τις μικρότητες της ζωής.

Αμλετ
Στον «Αμλετ», πάλι, ο Δανός πρίγκιπας οδηγείται μοιραία στην καταστροφή γιατί ζητάει να εξιχνιάσει τα βάθη της συνείδησής του, αλλά ο στοχασμός του γίνεται εμπόδιο στη δράση. Στον «Μάκβεθ» η φιλοδοξία γίνεται η αιτία μιας ανυπολόγιστης συμφοράς, ενώ στον «Οθέλλο» η ζήλια φτάνει μέχρι παροξυσμού που σκοτώνει. Οσο για το «Αντώνιος και Κλεοπάτρα» οι πρωταγωνιστές θυσιάζονται μέσα σε έναν παράφορο, ηδονικό ερωτισμό που τους σφίγγει σαν αγκάλιασμα θανάτου.
Εκείνο, ωστόσο, που καταφέρνει με το έργο του συνολικά είναι ένα εκπληκτικό καθρέφτισμα των δεισιδαιμονιών, αντιλήψεων και συνηθειών της εποχής του: Σφετεριστές, δολοπλόκοι, εγκλήματα, αυτοκτονίες, παραλογισμοί, μανιακοί που κυνηγούν με άσβεστη δίψα την εξουσία, πρίγκιπες που ευθύς μόλις ανεβούν στο θρόνο σκοτώνουν πρώτα τους εχθρούς τους και αμέσως μετά τους φίλους τους, ζηλοτυπίες, έριδες και πάθη αποτελούν τις παραμέτρους της.
Αυτή είναι και η διαδρομή που ακολουθεί ο Μπιλ Μπράισον με τη συναρπαστική βιογραφία του «Σαίξπηρ- όλη η αλήθεια για τη ζωή του» (εκδ. «μεταίχμιο») χρησιμοποιώντας ένα τέχνασμα: επιχειρεί να φωτίσει -πλαγίως- την προσωπικότητα του θεατρικού συγγραφέα δια μέσου της ανασύνθεσης του κοινωνικού του περίγυρου -στο Λονδίνο του 17ου αιώνα- καθώς και της αινιγματικής, μισοσκότεινης και γοητευτικής εποχής του, η οποία εξακολουθεί να διαφυλάσσει αρκετά από τα μυστικά της. Ετσι, διαβάζοντας για το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο ο Σαίξπηρ ζούσε και δούλευε, μπορούμε όχι μόνο να φανταστούμε -ως ένα βαθμό- τη ζωή του, αλλά και να κατανοήσουμε τις συνθήκες εκείνες που προϋπήρξαν πίσω από τα απρόβλεπτα και αριστοτεχνικά έργα του.  

amna.gr

Το βιβλίο ξεκινά ζωντανεύοντας την Αγγλία του 17^ου αιώνα, φωτίζοντας την κοινωνία στην οποία ζούσε ο Σαίξπηρ. Διαβάζοντας για το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούσε και δούλευε, μας είναι και πολύ πιο εύκολο να φανταστούμε τη ζωή του. Μετά ο Μπράισον διαλύει –με ξεκαρδιστικό τρόπο κάποιες φορές- μία μία τις τρελές θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί γύρω από τη ζωή του μεγάλου συγγραφέα. Το πραγματικά γοητευτικό με αυτό το βιβλίο είναι το πόσο απλά αλλά αστεία γράφει ο Μπράισον. Κυρίως όμως καταφέρνει να κάνει ένα θέμα που μοιάζει βαρετό άκρως ενδιαφέρον.

Μία (ακόμα) βιογραφία του Σαίξπηρ, γραμμένη όμως από έναν συγγραφέα που έθεσε στον εαυτό του τον μετριοπαθή στόχο να συγκεντρώσει όσα στοιχεία γνωρίζουμε με ασφάλεια για τη ζωή του ελισαβετιανού βάρδου σε έναν τόμο ευσύνοπτο και, μοιραία, ολιγοσέλιδο! Τρεις προσωπογραφίες (οι οποίες δεν είναι διόλου βέβαιο ότι απεικονίζουν τον Σαίξπηρ), 38 έργα και περίπου 900.000 λέξεις, καθώς και έξι υπογραφές, η καθεμία γραμμένη με διαφορετικό τρόπο, μαζί με μερικά ακόμα τεκμήρια, είναι ό,τι μας έχει κληροδοτήσει το παρελθόν σχετικά με τον Άγγλο δραματουργό. Ο Μπιλ Μπράισον, αμερικανικής καταγωγής Βρετανός πολίτης, επιστρατεύει το γνωστό και από άλλα έργα υποδόριο χιούμορ του, προκειμένου να ακολουθήσει τα δυσδιάκριτα ίχνη της πορείας του Σαίξπηρ από το Στράτφορντ, όπου γεννήθηκε το 1564 και παντρεύτηκε, σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, την κατά οκτώ χρόνια μεγαλύτερή του Ανν Χάθαγουεϊ, στο Λονδίνο, όπου εμφανίζεται το 1592, ως ηθοποιός και δραματουργός. Ακολουθώντας τα βήματά του έργο το έργο, μέχρι τα χρόνια της δόξας, που ταυτίζονται με την τελευταία επταετία της βασιλείας της Ελισάβετ, αλλά και κατά την εποχή της σταδιακής σιωπής, μετά την περίοδο 1603-1606, όταν ξεκινά η βασιλεία του Ιακώβου Α’, ο συγγραφέας παρουσιάζει στον αναγνώστη όχι μονάχα όσα βιογραφικά σπαράγματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια για τη σκιαγράφηση μιας ζωής αλλά και το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου εντάσσονται: του Λονδίνου, της καθημερινότητάς του και της θεατρικής του ζωής κατά την ελισαβετιανή εποχή. Χωρίς να φέρνει κάτι νέο στις γνώσεις μας για τον Σαίξπηρ και την εποχή του, το έργο του Μπράισον προσφέρει μια ζωντανή και ευφρόσυνη αφήγηση, που αξιοποιεί με τον καλύτερο τρόπο την τεκμηρίωση και τα συμπεράσματα των έως τώρα μελετών. Των σημαντικότερων, όμως, διότι, όπως σχολιάζει σχετικά, θα χρειαζόταν να διαβάζει κανείς μία μελέτη καθημερινά επί είκοσι χρόνια αν ήθελε να τις εξαντλήσει!