«Πόσα πραγματικά χρειαζόμαστε;» ρωτάνε οι βρετανοί συγγραφείς Ρόμπερτ και Έντουαρντ Σκίντελσκαϊ (πατήρ και υιός) στο ομώνυμο βιβλίο τους που κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ. Όχι, δεν είναι λαϊκός οδηγός για τα χρειώδη, είναι μια μελέτη για τη φύση του ανθρώπου απέναντι στη γοητεία του χρήματος. Επιχειρώντας να δώσουν απάντηση στο… προαιώνιο αυτό ερώτημα, εξετάζουν σε 463 σελίδες τις θεωρίες ευτυχίας από τον Αριστοτέλη έως τον Μαρξ και από τον Χριστιανισμό έως τον Κέυνς, υπό το φως της σημερινής παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Είναι ένα πόνημα για μια ηθική προσέγγιση της οικονομίας σε μια, μέχρι πρότινος, εποχή ευμάρειας αλλά και απληστίας για τη μεσαία τάξη και περίοδο ακόρεστης δίψας και συνεχούς πλουτισμού των ήδη πλουσίων. Για μια συνδυαστική θεώρηση της ζωής, στην οποία ενυπάρχει το ρεαλιστικό στοιχείο της δημιουργικής οικονομίας με τον φιλοσοφικό στοχασμό της αυτάρκειας.

Γραμμένο σε αφηγηματικό ύφος (μετάφραση Χρυσούλας Μεντζαλίρα) από τον πατέρα, επίτιμο καθηγητή της οικονομίας και τον γιο, λέκτορα της Φιλοσοφίας, βασίζεται σε ακαδημαϊκά δεδομένα και των δύο επιστημών. Στην εισαγωγή οι συγγραφείς υπογραμμίζουν ότι ο καπιταλισμός είναι δίκοπο μαχαίρι. Από τη μια πλευρά έχει επιφέρει τεράστιες βελτιώσεις στους υλικούς όρους ζωής και από την άλλη έχει εντείνει μερικά από τα πιο αποτρόπαια ανθρώπινα χαρακτηριστικά – την απληστία, τον φθόνο και τη φιλαργυρία.

Ξεκαθαρίζουν εξαρχής ότι θέλουν να αμφισβητήσουν την τρέχουσα ιδεοληψία για την αύξηση του Ακαθαρίστου Εθνικού Προϊόντος -το περίφημο ΑΕΠ- και την ανακήρυξή της σε κύριο στόχο της οικονομικής πολιτικής. «Δεν είμαστε ενάντια σε αυτή καθαυτή την οικονομική ανάπτυξη, αλλά εύλογα θέτουμε το ερώτημα … ανάπτυξη προς τι, ανάπτυξη τίνος;». Επισημαίνουν πως η αύξηση του ελεύθερου χρόνου και η μείωση της ρύπανσης, μολονότι χαρακτηρίζουν κάθε υγιή αντίληψη περί ανθρώπινης ευημερίας, εξαιρούνται από τον υπολογισμό του ΑΕΠ, μιας και σ’ αυτό περιλαμβάνεται μόνο το τμήμα της εγχώριας παραγωγής που αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης στις αγορές. Άρα είναι αμφισβητήσιμο το κατά πόσο η περαιτέρω ανάπτυξη του ΑΕΠ θα συμβάλει στην ευημερία. Και προχωρούν σε μια ριζοσπαστική θεώρηση: «Ασφαλώς η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί επιδίωξη για τις πολύ φτωχές χώρες, όμως οι πλούσιες κοινωνίες ίσως έχουν ήδη υπερβολικά υψηλό ΑΕΠ».

Οι μελετητές, επισκοπώντας τον Αριστοτέλη μένουν στη διδασκαλία του σχετικά με την απληστία, επικαλούμενοι το παράδειγμα του θρυλικού βασιλιά Μίδα, ο οποίος, όταν απέκτησε την ικανότητα να μετατρέπει ό,τι άγγιζε σε χρυσό, έφθασε να πεθάνει από την πείνα καθώς θυσίασε την αξία χρήσης για την αξία ανταλλαγής. «Όσο κι αν με τον πλούτο κάποιος γιόρτασε, ποτέ στη ζωή του δεν τον χόρτασε» λέει ο Χρεμύλος στο έργο «Πλούτος» του Αριστοφάνη. Ο Αριστοτέλης -λένε- μπορεί να κατηγορείται ως ιδεολογικός εκφραστής μιας δουλοκτητικής ολιγαρχίας και να μην υπάρχουν στο όραμά του οι χαρές της καλλιτεχνικής δημιουργίας και της θρησκευτικής έκστασης -αγαθά που έφεραν στην ανθρωπότητα ο χριστιανισμός και ο ρομαντισμός- όμως, ήταν αυτός που έδωσε ένα πνευματικό πλαίσιο του ευ ζην πάνω στο οποίο προχώρησαν οι οπαδοί του ιουδαϊσμού, του χριστιανισμού και του ισλαμισμού, ενώ αντίστοιχες θέσεις εντοπίζονται στους πολιτισμούς της Κίνας και της Ινδίας.

Φτάνοντας στον Μαρξ παραδέχονται ότι η επιχειρηματολογία του μπορεί να θωρείται βάσιμη ως προς το γιατί ο καπιταλισμός θα έπρεπε να φτάσει στο τέλος του, όμως υποστηρίζουν ότι δεν υπολόγισε τη συνεχιζόμενη δυναμική του συστήματος που του επιτρέπει να ξεπερνά τις κρίσεις. Επιπλέον -τονίζουν - η μαρξιστική μέθοδος δεν παρήγαγε ένα αξιακό υπόβαθρο ώστε να αντισταθεί στον σταλινισμό και στον μαοϊσμό ο οποίος απαξίωσε επιδεικτικά τα εκατομμύρια των θανάτων. Χαρακτηριστική είναι η παρατιθέμενη φράση του Μάο Τσε Τουνγκ για τους νεκρούς που προκάλεσε το Μεγάλο Άλμα του: «Τον θάνατο πρέπει κανείς να τον αντιμετωπίζει πανηγυρικά. Πιστεύουμε στη διαλεκτική και γι’ αυτό δεν μπορούμε να μην είμαστε υπέρ του θανάτου»!

Επικαλούμενοι τη ρήση του Γάλλου διανοητή Ζαν-Ζακ Ρουσό, το 1751, ότι η πρόοδος των επιστημών δεν αύξησε ούτε κατ’ ελάχιστον την πραγματική ευτυχία του ανθρώπου, αναφέρονται στα οικονομικά της ευτυχίας, ένα νέο πεδίο της οικονομικής σκέψης, με ερευνητές να μελετούν τα στατιστικά στοιχεία και να αποφαίνονται ότι, για παράδειγμα, ενώ το πραγματικό εισόδημα στη Βρετανία έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 1974, τα επίπεδα ευτυχίας παραμένουν στάσιμα. Αυτό επιβεβαιώνει τη θέση τους πως, από ένα επίπεδο και πάνω, δεν φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην ευτυχία και το απόλυτο εισόδημα. Το 2010 ο Ντέϊβιντ Κάμερον, αποδεχόμενος τις προτάσεις των οικονομολόγων της ευτυχίας, προσέθεσε στους παραδοσιακούς δείκτες και τον «δείκτη ευζωίας».

Αλλά ποιος είναι ο μαγικός αριθμός του εισοδήματος που μας οδηγεί στην ευτυχία; Οι συγγραφείς διακινδυνεύουν μια εκτίμηση του ποσού που στη δεκαετία του 1930 ο Βρετανός οικονομολόγος Τζον Μέυναρντ Κέιν θα θεωρούσε αρκετό για να ικανοποιήσει τις ανάγκες ενός μέσου ανθρώπου. Και αυτό είναι 40.000 στερλίνες ή 46.000 ευρώ τον χρόνο - αξία σε σημερινές τιμές. Φυσικά οι απαντήσεις στα ερωτήματα των δημοσκόπων πρέπει να εκληφθούν με μια σχετικότητα, καθώς υπάρχει πολύς υποκειμενισμός σε φράσεις όπως «πολύ ευτυχής», «αρκετά ευτυχής», «όχι αρκετά ευτυχής», «καθόλου ευτυχής».

Τα κεφάλαια του πονήματος έχουν μια εξαντλητική σφαιρικότητα: Το λάθος του Κέυνς, η φαουστική συμφωνία, οι χρήσεις του πλούτου, η χίμαιρα της ευτυχίας, τα φυσικά και ηθικά όρια της οικονομικής ανάπτυξης, προτάσεις διαφυγής από έναν μάταιο αγώνα δρόμου, οι παραπλανητικοί μέσοι όροι, οι χαρές της εργασίας, η πίεση για εργασία, από τη φιλαργυρία στο προσωπικό συμφέρον, από τον Μαρξ στον Μαρκούζε, οι οικονομικές στάσεις στην Ευρώπη και στην Ασία, η έκλειψη της καλής ζωής, οι αντιλήψεις περί ευτυχίας, τα οικονομικά της ευτυχίας, τα όρια στην οικονομική ανάπτυξη, οι ηθικές ρίζες του περιβαλλοντισμού, τα στοιχεία του ευ ζην, τα βασικά αγαθά. Στις τελευταίες σελίδες οι συγγραφείς αναλύουν τα βασικά αγαθά: υγεία, ασφάλεια, σεβασμός, προσωπικότητα, αρμονία με τη φύση, φιλία, σχόλη.

Αυτά που δεν υπολογίζουν οι τεχνοκράτες του ΑΕΠ…
 

www.bookpress.gr