Στο νέο του μυθιστόρημα Ελίζαμπεθ Φιντς ο Julian Barnes, συγγραφέας του βραβευμένου με Booker Ένα κάποιο τέλος, συστήνει στους αναγνώστες την Ελίζαμπεθ Φιντς, μια αξιόλογη καθηγήτρια της οποίας η φιλοσοφία αφήνει στους φοιτητές της ένα μόνιμο αποτύπωμα. Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο συγγραφέας μιλάει για το βιβλίο του αλλά και για την πρωταγωνίστριά του.

Πείτε μας λίγα λόγια για το βιβλίο σας Ελίζαμπεθ Φιντς.
Κατά τα δύο τρίτα είναι μυθοπλασία και κατά το ένα τρίτο πραγματεία. Το λογοτεχνικό σκέλος αφορά τη σοφή, έξυπνη γυναίκα που αναφέρει ο τίτλος του βιβλίου, μια καθηγήτρια που διδάσκει ώριμους φοιτητές και την επίδραση που έχει στη ζωή και τη σκέψη του Νιλ, του αφηγητή. Το μη λογοτεχνικό σκέλος αφορά ένα ιστορικό πρόσωπο που η Ελίζαμπεθ Φιντς διδάσκει στους φοιτητές της: τον Ιουλιανό τον Παραβάτη, τον τελευταίο ειδωλολάτρη αυτοκράτορα της Ρώμης. Αφού σκοτώθηκε στην έρημο της Περσίας το 363 μ.Χ., ο χριστιανισμός παρέμεινε λίγο πολύ αδιαφιλονίκητος θριαμβευτής κατά τους επόμενους περίπου 15 αιώνες. Κάποιοι ίσως συμπέραναν ότι αυτή δεν ήταν καλή ιδέα.

Πώς εμπνευστήκατε το συγκεκριμένο μυθιστόρημα; Γιατί ήταν σημαντικό για εσάς να το γράψετε;
Τα δύο μέρη ξεκίνησαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο και σταδιακά ενώθηκαν. Πριν από περίπου δεκαπέντε χρόνια άκουσα πρώτη φορά ένα πασίγνωστο απόφθεγμα του ποιητή Άλγκερνον Τσαρλς Σουίνμπερν: «Νενίκηκάς με, Γαλιλαίε ωχρέ» – ο Γαλιλαίος είναι ο Ιησούς Χριστός, και τα λόγια υποτίθεται πως ήταν τα τελευταία του Ιουλιανού, που πεθαίνοντας, παραδεχόταν τον θρίαμβο του χριστιανισμού (σημείο από το οποίο, κατά τον Σουίνμπερν, η ιστορία της Ευρώπης άρχισε να παίρνει την κάτω βόλτα). Δεν είχα στο μυαλό μου την Ελίζαμπεθ Φιντς ως μια γυναίκα της εποχής της, αλλά κατά κάποιον τρόπο σχεδόν άχρονη – που βλέπει πιο μακριά, που βλέπει τα πράγματα πιο καθαρά απ’ ό,τι εκείνοι που διδάσκει.

Το μυθιστόρημά σας περιγράφεται ως «ένας φόρος τιμής στη φιλοσοφία». Από πού προήλθε το ενδιαφέρον σας για τη φιλοσοφία;
Το ενδιαφέρον μου αυτό είναι εντελώς ερασιτεχνικό. Ο αδερφός μου ο Τζόναθαν είναι κανονικός φιλόσοφος και γνωρίζει τα πάντα για τον Αριστοτέλη, τους προσωκρατικούς και ούτω καθεξής. Εγώ προσπάθησα να σπουδάσω φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο, αλλά έπειτα από δύο εξάμηνα μου είπαν (και πολύ σωστά) ότι, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, έτσι κι εγώ δεν είχα το μυαλό για κάτι τέτοιο. Όπως όμως μπορώ να απολαύσω τη μουσική χωρίς να την κατέχω σε πρακτικό επίπεδο, έτσι προσεγγίζω και τη φιλοσοφία, με τον ίδιο μη επαγγελματικό τρόπο – με ανεπαρκή εξοπλισμό αλλά μεγάλο ενθουσιασμό. Και προσπαθώ να κατανοήσω τις ερμηνείες της περί ζωής και την εφαρμογή της σε αυτήν.

Η Ελίζαμπεθ Φιντς είναι μια καθηγήτρια που εμπνέει τους φοιτητές της ώστε να αλλάξουν την κοσμοθεωρία τους. Ως συγγραφέας, τι βρίσκετε ενδιαφέρον στη σχέση που υπάρχει μεταξύ μαθητή και δασκάλου;
Είναι ένα θέμα με το οποίο δεν είχα καταπιαστεί στο παρελθόν (όταν έκανα τα πρώτα μου βήματα στον εκδοτικό χώρο, ήταν στη μόδα το ακαδημαϊκό μυθιστόρημα, οπότε ορκίστηκα να μην ασχοληθώ με κάτι τέτοιο). Νομίζω ότι είναι εν μέρει αυτό το περίεργο μείγμα οικειότητας και τυπικότητας στη διδασκαλία (αν και στις μέρες μας είναι μάλλον πολύ λιγότερο τυπική), αλλά και το ερώτημα τι «κολλάει» στο μυαλό ενός μαθητή και τι όχι, και πόσο μακροχρόνιο μπορεί να είναι αυτό το «κόλλημα».

Για ποιον γράψατε αυτό το βιβλίο; Ποιος θα θέλατε να το διαβάσει;
Το έγραψα για τους ανθρώπους εκείνους που θα χαίρονταν να το διαβάσουν. Μερικοί μπορεί να είναι συστηματικοί αναγνώστες μου, αλλά και κάποιοι, ελπίζω, καινούργιοι. Παρ’ όλα αυτά δεν προσπαθώ να προσαρμόσω τα βιβλία μου σε συγκεκριμένο κοινό· κάτι τέτοιο θεωρώ ότι θα ήταν αποχαυνωτικό. Αφήνω το βιβλίο να ταξιδέψει μακριά και να βρει το δικό του κοινό.

Πείτε μας λίγα λόγια για την πορεία που ακολουθήσατε ώσπου να γίνετε συγγραφέας.
Το σίγουρο είναι ότι εκείνη την εποχή δεν είχα κάτι τέτοιο υπόψη μου. Τα έκανα μαντάρα στα φοιτητικά μου χρόνια, άλλαζα συνεχώς αντικείμενα και στη συνέχεια, για κάμποσο καιρό, έκανα διάφορες δουλειές: λεξικογράφος, βοηθός σε νομική εταιρεία, δημοσιογράφος, κριτικός. Έπειτα άρχισα να γράφω ένα μυθιστόρημα χωρίς να έχω συναίσθηση του τι κάνω και ύστερα από περίπου επτά χρόνια εγκρίθηκε η έκδοσή του. Αν είχε απορριφθεί, νομίζω ότι θα είχα απογοητευτεί τόσο, που θα επέστρεφα στη δημοσιογραφία. Μια επαγγελματική πορεία φαίνεται αναπόφευκτη όταν τη βλέπει κανείς απέξω –και κοιτάζοντας πίσω στο παρελθόν– και όχι όταν συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Ποιο είναι το τελευταίο βιβλίο που διαβάσατε και αγαπήσατε;
Διάβασα πρώτη φορά την πολύτομη αυτοβιογραφία του Κονσταντίν Γκεόργκεβιτς Παουστόφσκι στη δεκαετία του 1960, όταν είχε κυκλοφορήσει στα αγγλικά. Ο συγγραφέας παρουσιάζει πώς είναι να μεγαλώνει κανείς στα ταραχώδη προεπαναστατικά χρόνια και στα ακόμα πιο ταραχώδη χρόνια κατά τη διάρκεια της επανάστασης και μετά από αυτήν. Πρόκειται για ένα έργο που αποτυπώνει με ζωντάνια στιγμιότυπα της ζωής και αναμνήσεις. Χάρη σε αυτό ο Παουστόφσκι έγινε διάσημος.

Τι ελπίζετε να ανακαλύψουν οι αναγνώστες στο Ελίζαμπεθ Φιντς;
Ελπίζω να βρουν ένα ενδιαφέρον βιβλίο, που πιθανόν να τους ψυχαγωγήσει και ίσως τους κάνει να αναρωτηθούν για το παρελθόν, για το πώς φτάσαμε ως εδώ, αλλά και αν θα μπορούσε να υπάρξει μια διαφορετική πορεία. Και ελπίζω να ανακαλύψουν στην Ελίζαμπεθ έναν χαρακτήρα για τον οποίο θα αισθανθούν συμπάθεια αλλά και θαυμασμό.

Τέλος, ποια είναι τα σχέδιά σας για τη συνέχεια;
Αφού ολοκληρώσω την προώθηση του βιβλίου μου, θα ήθελα να ξεκουραστώ αρκετά. Δεν έχω κάτι στο μυαλό μου που να θέλω να το μεταφέρω στο χαρτί. Άλλωστε στην ηλικία μου οι ιδέες έρχονται κάπως πιο αργά...

Η συνέντευξη του Julian Barnes στην Anna Orhanen δημοσιεύτηκε στο www.waterstones.com στις 24 Μαρτίου 2022.