«ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ» ΤΟΥ LUCA RICCI

07/10/2019

«ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ» ΤΟΥ LUCA RICCI

Το πρώτο μυθιστόρημα ενός από τους σπουδαιότερους ιταλούς διηγηματογράφους. Διαβάστε τι γράφει ο ίδιος για το βιβλίο του, ένα σύγχρονο αλφαβητάρι του ερωτικού αισθήματος, μια αμείλικτη απεικόνιση των ανθρώπων και των παθών τους.

Παρόλο που αφοσιώθηκα στο βιβλίο μου μερικά χρόνια αργότερα, νομίζω ότι άρχισα να γράφω νοερά Το φθινόπωρο την ημέρα των τεσσαρακοστών μου γενεθλίων. Εδώ πρέπει να κάνω μια σημαντική παρένθεση: μισώ τα γενέθλια, όλα ανεξαιρέτως, γιατί το να θυμόμαστε ότι γεννηθήκαμε μας παραπέμπει πάντα, όπως και να ’χει, στην ημέρα που θα πεθάνουμε. Αυτό ήταν, λοιπόν, το έναυσμα. Έγραψα Το φθινόπωρο για να καταπιαστώ με μια τόσο προφανή όσο και ανομολόγητη όψη της ζωής: τον χρόνο.
Σε κάποιο σημείο, ένας από τους ήρωες λέει: «Ο χρόνος περνάει κι αυτό είναι το μεγαλύτερο μαρτύριό μας». Το ίδιο πιστεύω κι εγώ. Η φύση, ωστόσο, έχει σκαρφιστεί ένα τέχνασμα για να μας ξεγελάσει ώστε να θεωρούμε ότι ο χρόνος δεν είναι ένα γραμμικό φαινόμενο αλλά κυκλικό: τις εποχές. Οι εποχές, χρόνο τον χρόνο –αν και με ολοένα και λιγότερο δυσδιάκριτες διακυμάνσεις– επιστρέφουν ίδιες κι αυτό μας παρηγορεί, μας καθησυχάζει. Δεν έχει σημασία αν η κυκλικότητά τους είναι απατηλή, αυτό που δεν ανεχόμαστε να ξέρουμε (και να βλέπουμε) είναι ότι είμαστε θνητά όντα τα οποία διανύουν αναπόφευκτα μια ευθεία γραμμή.
Έγραψα Το φθινόπωρο πυρετωδώς, μέσα σε λίγους μήνες, με το αίσθημα του κατεπείγοντος, παρακινημένος από τον φόβο μου να ξορκίσω τα γηρατειά και τη φθορά όλων των πραγμάτων. Το έγραψα έτσι όπως φαντάζομαι ότι πρέπει να διαβαστεί: κατά προτίμηση μέσα σε μια νύχτα, σαν ένα κρεσέντο παράνοιας και τρέλας, σαν ένα αριστοτεχνικό λογοτεχνικό καπρίτσιο. Δεν πιστεύω στη ρεαλιστική λογοτεχνία ή μάλλον πιστεύω ότι ο ρεαλισμός είναι απλώς μια λογοτεχνική μανιέρα και γι’ αυτό ανήκει στη μυθοπλασία τόσο όσο και το φανταστικό. Να γιατί δεν θα έπρεπε να παίρνουμε κατά γράμμα τους ήρωες του Φθινοπώρου, αλλά να τους εκλαμβάνουμε ως φιγούρες μιας υποθετικής (ή ποιητικής!) κουβέντας, που χωρίς αμφιβολία μπορεί να πει κάτι σε ιστορικο-κοινωνικό επίπεδο, αλλά πετυχαίνει τον σκοπό του μόνο όταν διεισδύει στα βάθη του ασυνείδητου κάθε αναγνώστη. Θα το επαναλάβω γιατί το θεωρώ πολύ σημαντικό: στα βιβλία μου δεν θέλω να δώσω την εντύπωση της αλήθειας, παρά μονάχα να πετύχω ένα λογοτεχνικό αποτέλεσμα.
Κατά την πρώτη φάση της συγγραφής του μυθιστορήματός μου ξέχασα όλες τις λογοτεχνικές αναφορές, όμως προφανώς υπάρχουν πολλές. Θα έλεγα μάλιστα ότι οι «τέσσερις εποχές» είναι ένα θέμα που ενέπνευσε κάμποσους καλλιτέχνες, από τον Τζουζέπε Αρτσιμπόλντο, τον Αντόνιο Βιβάλντι, μέχρι τον Ερίκ Ρομέρ ή τον Κιμ Κι Ντου. Στη λογοτεχνία πάντοτε αγαπούσα τον Μαρκοβάλντο του Ίταλο Καλβίνο, ένα βιβλίο του 1963 με διηγήματα, αφιερωμένο εξολοκλήρου στις εποχές. Ο Μαρκοβάλντο είναι ένα αστείο και μελαγχολικό πρόσωπο, ένας Σαρλό που αγωνίζεται με τον έναν ή άλλον τρόπο μέσα στο χάος της ζωής κι έχει ως μοναδική του πυξίδα τις τέσσερις εποχές του χρόνου. Ο Καλβίνο, παιδί αγρονόμων και βοτανολόγων, επιδεικνύει μια ιδιαίτερη ευαισθησία και δείχνει να το απολαμβάνει πραγματικά όταν περιγράφει τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα, τον φυσικό φωτισμό, τις εναλλαγές της βλάστησης από τη μια εποχή στην άλλη. Ιδού μια περιγραφή του χειμώνα: «Η παγωνιά έχει χίλιους δυο τρόπους να πλανιέται στον κόσμο: στη θάλασσα τρέχει σαν ένα κοπάδι άλογα, στην εξοχή ορμάει σαν ένα σμήνος ακρίδες, στις πόλεις σαν λάμα μαχαιριού κόβει τους δρόμους».
Στο Φθινόπωρο, προσπάθησα να φανταστώ τη δραματική εξέλιξη της υπόθεσης με όχημα το πέρασμα των μηνών. Στην ερώτηση γιατί δεν επέλεξα ένα χάπι εντ, θα έλεγα ότι μια ιστορία δεν μπορεί να τελειώσει χαρούμενα στη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου, δηλαδή την ημέρα με το λιγότερο φως του χρόνου. Στις Ανθρώπινες εποχές, ο Τζον Κιτς παρομοιάζει τις εποχές του χρόνου με τις πιο σημαντικές φάσεις της ζωής ενός ανθρώπου και φυσικά στο φθινόπωρο επιφυλάσσει τη φάση της ωριμότητας, δηλαδή αυτή που οδηγεί στον θάνατο. Το φθινόπωρο κρύβει μέσα του αυτό τον καημό και απεικονίζοντάς το, ανακάλυψα μια ποιητική προσέγγιση στο λογοτεχνικό αφήγημα. Πριν από το πρώτο στάδιο της συγγραφής, διάβασα μάλιστα περισσότερους ποιητές παρά πεζογράφους. «Τα νεκρά φύλλα τα μαζεύουν με το φτυάρι, / Όπως τις αναμνήσεις και τις λύπες» έλεγε ο Ζακ Πρεβέρ.
Αν υπάρχει, όμως, η αίσθηση του θανάτου, τότε θα πρέπει να είναι ισχυρή και η αγάπη. Πράγματι το φθινόπωρο είναι η πιο ρομαντική εποχή του χρόνου, μολονότι διαπνέεται από έναν αδιαμφισβήτητο κοσμικό πεσιμισμό. Ιδού τι βάζει ο Γούντι Άλεν να λένε δύο φίλοι στη βεράντα την ώρα του δειλινού, στην ταινία Σεπτέμβριος: «Τα πάντα είναι τυχαία, πηγάζουν απ’ το τίποτα, χωρίς κανέναν σκοπό και στο τέλος θα χαθούν για πάντα, και δεν μιλάω για τον κόσμο, μιλάω για το σύμπαν, όλο το διάστημα, όλος ο χρόνος είναι απλώς ένας παροδικός παροξυσμός». Εξαιρετική προϋπόθεση για να το διασκεδάσουμε με την ψυχή μας, δεν νομίζετε;

Luca Ricci

Σχετικά βιβλία