/s3.gy.digital%2Fmetaixmio%2Fuploads%2Fasset%2Fdata%2F12818%2Fmobile-logo_new.png){kind=logo}
/s3.gy.digital%2Fmetaixmio%2Fuploads%2Fasset%2Fdata%2F12817%2Flogo_black.png "metaixmio.gr")
/s3.gy.digital%2Fmetaixmio%2Fuploads%2Fasset%2Fdata%2F9868%2F978-618-03-1120-4_1.jpg "«ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΠΑΡΜΑΣ» ΤΟΥ ΣΤΑΝΤΑΛ")
Τρεις λέξεις αρκούν για να συνθέσει κανείς τον σύγχρονο κόσμο: ηλεκτρισμός, πετρέλαιο, μυθιστόρημα. Καθένα από τα τρία αυτά στοιχεία διαμόρφωσαν τον πολιτισμό των τριών τελευταίων αιώνων όπως τον ξέρουμε σήμερα. Και αν η παντοκρατορία του ηλεκτρισμού και του πετρελαίου είναι δεδομένη, η παρουσία του μυθιστορήματος δεν είναι διόλου αμελητέα, αν σκεφτεί κανείς ότι στα χρόνια της ηγεμονίας του άνθησαν οι εκδοτικοί οίκοι και τα βιβλιοπωλεία, αλλά κυρίως δημιουργήθηκε ένα συμπαγές αναγνωστικό κοινό το οποίο εκφράζει την αφοσίωσή του σε αυτό που ονομάζουμε εκτεταμένη αφήγηση.
Πέραν πάσης αμφιβολίας, το μυθιστόρημα είναι δώρο της Ευρώπης στον πολιτισμένο κόσμο. Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι μυθιστορηματικοί σπινθήρες μεταλαμπαδεύτηκαν στις τέσσερις άκρες του πλανήτη, οι μεγάλες σελίδες γράφτηκαν εδώ, στη Γηραιά Ήπειρο, από όπου ξεκίνησε και το μεγάλο αυτό αφηγηματικό στοίχημα.
Αν θα έπρεπε να προκρίνουμε μια εθνική γλώσσα ως γλώσσα του μυθιστορήματος, με την έννοια ότι διαμόρφωσε όσο καμία άλλη τον χαρακτήρα του, δεν θα μπορούσε να είναι παρά η γαλλική. Όχι μόνο γιατί ο Ραμπελαί κατά γενική ομολογία παραμένει μαζί με τον Θερβάντες συνιδρυτής του μυθιστορηματικού είδους. Αλλά κυρίως γιατί οι Γάλλοι έχουν να επιδείξουν καθοριστική παρουσία επί τρεις αιώνες. Ο 18ος αιώνας είναι ο αιώνας του Βολταίρου, του Ρουσσό και του Ντ’ Αλαμπέρ, που γράφουν μυθιστορήματα και μπολιάζουν την αφήγηση με τον στοχασμό, δημιουργώντας αυτό που ο Μονταίνιος ορίζει «ως λογοτεχνία που στοχάζεται». Είναι όμως και ο αιώνας του ρηξικέλευθου Λακλό, με τις περιώνυμες Επικίνδυνες σχέσεις του. Ο 19ος αιώνας αντίστοιχα είναι ο θρίαμβος της γαλλικής γλώσσας, με τον πατριάρχη του σύγχρονου μυθιστορήματος Ονορέ ντε Μπαλζάκ, τον Σταντάλ, τον Φλομπέρ και τον Ζολά. Κι όσο για τον 20ό αιώνα, ο Προυστ, ο Ζιντ, ο Μαλρό, ο Καμί, ο Σαρτρ, ο Μπέκετ και οι εκπρόσωποι του Νέου Μυθιστορήματος συνεχίζουν τη λαμπρή σχέση των γάλλων συγγραφέων με το μυθιστόρημα, ανανεώνοντας σε βάθος τη μορφή και την αποστολή του.
Στο πανόραμα αυτό της γαλλικής μυθιστοριογραφίας υπερέχει ασφαλώς ο αιώνας του ρεαλισμού με την ατελεύτητη παραγωγή μεγάλων κόσμων μέσα από τους οποίους σκιαγραφείται επαρκώς η διαχρονία της ανθρώπινης φύσης. Η «Ανθρώπινη κωμωδία» του Μπαλζάκ θεμελιώνει μια ευρύτατη γκάμα χαρακτήρων, την οποία κανένας άλλος αφηγητής μέχρι τότε δεν τόλμησε να εισαγάγει.
Χαρακτήρες αρχετυπικούς ωστόσο οικοδομεί και ο Σταντάλ. Στο Μοναστήρι της Πάρμας ο Φαμπρίτσιο ντελ Ντόγκο, γεμάτος αντιθέσεις, αντιπροσωπεύει την αδάμαστη νιότη που αρνείται να συμβιβαστεί με τον χρόνο. Η χαρισματική του αφέλεια αντιμάχεται εκείνη του Ζυλιέν Σορέλ από το Κόκκινο και το Μαύρο. Οι δύο νέοι, πραγματικοί Διόσκουροι της στανταλικής φαντασίας, παραπέμπουν στα ρομαντικά χρόνια του μυθιστορήματος, τότε που οι μεγάλοι δάσκαλοι δημιουργούσαν με την αθωότητα παιδιού, ακολουθώντας με συνέπεια τους κανόνες του παιχνιδιού. Αν ένα μυθιστόρημα αξιολογείται με βάση το ανάστημα των ηρώων του, τότε δικαίως το Μοναστήρι της Πάρμας υπερβαίνει σύμφωνα με την κριτική το Κόκκινο και το Μαύρο. Δεν είναι μόνο η υπεροχή του Φαμπρίτσιο έναντι του Σορέλ, αλλά κυρίως το προβάδισμα της δούκισσας Σανσεβερίνα σε σχέση με τη μαντάμ Ντε Ρενάλ. Η ανυπέρβλητη γοητεία της μεγάλης κυρίας επί των τιμών στοιχειώνει την αναγνωστική μας συνείδηση μέσα στον χρόνο. Αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία των επεισοδίων που συνθέτουν το έπος της Πάρμας. Το ισχυρό μυθιστορηματικό δίδυμο Τζίνας και Φαμπρίτσιο δορυφορείται από την αδιαφιλονίκητη αγνότητα της Κλέλιας Κόντι, την παρασκηνιακή δεινότητα του κόμη Μόσκα, τη μοιραία φυσιογνωμία του πρίγκιπα, την πατρική φιγούρα του αβά Μπλανές.
Τίποτε δεν διαφεύγει από την αφηγηματική ιδιοφυΐα του Σταντάλ. Στις σελίδες του μυθιστορήματος αναγνωρίζει κανείς τη μεγάλη και μικρή Ιστορία, τις πολιτικές ζυμώσεις, το κοινωνικό πρωτόκολλο, αλλά και τις λεπτές αποχρώσεις του ανθρώπινου μικρόκοσμου. Είναι παράξενη η νότα αισιοδοξίας που αναδύεται από την ανάγνωση μιας σκληρής και άδικης εποχής στην οποία σοβούν οι κοινωνικές διακρίσεις, οι πόλεμοι, τα στερεότυπα, η θρησκευτική ασφυξία και τα αυστηρά ήθη. Πρόκειται για τη στιγμή όπου η Ιστορία ετοιμάζεται για το άλμα του επαναστατημένου ανθρώπου. Έκτοτε και για ενάμιση περίπου αιώνα οι επαναστατικές ιδέες και θεωρίες αποδείχτηκαν ένας διαρκής στρόβιλος από μικρά και μεγάλα επεισόδια, για να επιστρέψουμε εντέλει στη συντηρητική κοινωνία που με επιτηδευμένη αθωότητα περιγράφει ο γάλλος μυθιστοριογράφος στο ιταλικό αυτό έπος. Μοιάζει σαν το μυθιστόρημα να κέρδισε κατά κράτος την υπό χεγκελιανή έννοια Ιστορία. Ίσως ο Φαμπρίτσιο ντελ Ντόγκο, που δεν είχε ιδέα τι σημαίνει εξέγερση για έναν καλύτερο κόσμο, να ασκεί μεγαλύτερη γοητεία στους πολίτες του 21ου αιώνα. Είχε δίκιο όποιος είπε πως, αν διαβάσει κανείς τον Ουγκό, θα βγει στους δρόμους να διαδηλώσει για την ελευθερία και τη δικαιοσύνη, ενώ με τον Σταντάλ θα συνεχίσει ανενόχλητος την καθημερινότητά του, προσπαθώντας να κατανοήσει απλώς καλύτερα την ανθρώπινη φύση.
Για πολλούς το Μοναστήρι της Πάρμας δεν είναι μόνο το magnum opus του Σταντάλ, αλλά και το μείζον γαλλικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα. Η σημασία του για τον κόσμο της λογοτεχνίας είναι ακόμα μεγαλύτερη αν λάβουμε υπόψη τον επιδραστικό ρόλο του στο τολστοϊκό σύμπαν. Γιατί τι άλλο είναι το Πόλεμος και Ειρήνη παρά μία ευφυής αντανάκλαση του ιταλικού αυτού έπους; Η υποδειγματική αναπαράσταση της μάχης του Βατερλό στις πρώτες κιόλας σελίδες του έδωσαν τροφή στο μυθοπλαστικό όραμα του Τολστόι. Μπορεί να είναι διαμετρικά αντίθετη η αφετηρία από την οποία οι δύο συγγραφείς θεώνται την πρόκληση που ονομάζεται Μέγας Ναπολέων, και οι δύο όμως υπονομεύουν με παρόμοιες προθέσεις τον κυριαρχικό ρόλο της Ιστορίας.
Για τον τρόπο που υποδέχτηκε η κριτική το Μοναστήρι της Πάρμας αρκεί το άρθρο του νεαρού τότε Μπαλζάκ, που αποτέλεσε έκτοτε επωδό της πρώτης έκδοσης. Μαζί με την απάντηση του Σταντάλ αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της στανταλικής ποιητικής. Όταν ο Μπαλζάκ ομολογεί πως διάβασε τρίτη φορά το μυθιστόρημα, δεν ψεύδεται. Είναι τόσο ενδελεχής η κριτική ματιά του, ώστε δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για αυτό. Άλλωστε συνάδει με την παρότρυνση του βρετανού λόγιου Σίριλ Κόνολι, ο οποίος επιμένει ότι κάθε σπουδαίο λογοτεχνικό κείμενο γράφεται για να διαβαστεί τουλάχιστον δύο φορές.
Δημήτρης Στεφανάκης
/s3.gy.digital%2Fmetaixmio%2Fuploads%2Fasset%2Fdata%2F15693%2F978-618-03-1120-4_2.jpg)
