«Ο ΚΛΕΦΤΗΣ ΤΩΝ ΠΟΔΗΛΑΤΩΝ» ΤΟΥ LUIGI BARTOLINI

12/12/2017

«Ο ΚΛΕΦΤΗΣ ΤΩΝ ΠΟΔΗΛΑΤΩΝ» ΤΟΥ LUIGI BARTOLINI

Ο σκηνοθέτης Σωτήρης Γκορίτσας γράφει τις εντυπώσεις του για το βιβλίο αλλά και για την αριστουργηματική ταινία του Βιτόριο ντε Σίκα, που έμελλε να αποτελέσει σταθμό στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Αρχές δεκαετίας του ’70 κάθε Σάββατο απόγευμα στο σχολείο «είχε σινεμά». Έμεινα καμιά δεκαριά φορές ώσπου η εφηβεία με παρέσυρε σε πιο «ζωντανές» εμπειρίες. Οι ταινίες που ως τότε με είχαν εντυπωσιάσει ήταν το Κόκκινο Μπαλόνι και τα 101 σκυλιά της Δαλματίας. Μέχρι που στην πρώτη τάξη του Γυμνασίου μάς έφεραν το άγνωστο σε όλους έργο Ο κλέφτης των ποδηλάτων. «Κλέφτης» και «ποδήλατο», δυο λέξεις που με έπεισαν να μείνω να το δω.
Η επόμενη σκηνή είναι Σάββατο βράδυ, μετά την προβολή, να γυρνάω σπίτι με τα πόδια, δυο ώρες περπάτημα. Προσπαθούσα να καταλάβω τι με είχε τόσο εντυπωσιάσει σ’ ένα έργο όπου επί μιάμιση ώρα ένας εργάτης με τον γιο του βολτάρουν στις γειτονιές της Ρώμης ψάχνοντας, χωρίς αποτέλεσμα, το κλεμμένο τους ποδήλατο. Δεν μπορεί να ήταν η ιστορία της ταινίας η οποία ούτε για είδηση στα ΝΕΑ που διάβαζε ο πατέρας μου δεν έκανε. Δεν μπορεί να ήταν αυτό που θολά φανταζόμουνα τότε ότι ήταν η «σκηνοθεσία». Ασπρόμαυρη ταινία, άγνωστοι και ούτε καν επαγγελματίες ηθοποιοί, καθόλου μάχες, καθόλου κοστούμια, καθόλου αυτοκίνητα να κυνηγιούνται, βρόμικα σοκάκια, καθόλου πλοκή και πάνω από όλα καθόλου γυναίκες.
Πέρασαν πολλά χρόνια από εκείνο το Σάββατο βράδυ, και μάλλον έπαιξε ρόλο το ότι είχα πια ήδη αρχίσει να κάνω τα πρώτα μου ντοκιμαντέρ, για να καταλάβω την άφθαστη μαεστρία τόσο του σεναριογράφου Ζαβατίνι όσο και του σκηνοθέτη Ντε Σίκα. Που δεν ήταν άλλη από μια αντίφαση: Από τη μια δηλαδή ο απέραντος σεβασμός τους στην πραγματικότητα που περιγράφει άψογα το βιβλίο του Λουίτζι Μπαρτολίνι από το οποίο εμπνεύστηκαν, και από την άλλη η αριστοτεχνική απόδοσή της από δυο μάγους που μας έπεισαν ότι όλα όσα βλέπουμε γίνονται τυχαία μπρος σε μια κάμερα παρατημένη στα σοκάκια της Ρώμης. Ένα ντοκιμαντέρ χωρίς δημιουργό, μόνο μια κάμερα, η οποία σαν να παίρνει από μόνη της κάθε τόσο μπρος καταγράφει το πιο ασήμαντο δίπλα στο πιο σημαντικό που συμβαίνει μπροστά της: από το παιδί που ξαφνικά θέλει τσίσα του κι ο μπαμπάς του πρέπει να διακόψει προσωρινά την αναζήτηση, την μπόρα που στο μεταξύ πιάνει και πρέπει να περιμένουν στο υπόστεγο να περάσει, μέχρι το κυνηγητό από τον πατέρα του υποτιθέμενου κλέφτη του ποδηλάτου. Χωρίς μάλιστα ποτέ εμείς να μάθουμε αν πράγματι αυτός ήταν ο κλέφτης του ποδηλάτου. Χωρίς ποτέ εμείς να μάθουμε αν η κρίση επιληψίας του ήταν αληθινή. Χωρίς δηλαδή απαντήσεις παρά μόνο ερωτήματα από μια κάμερα που καταγράφει «φέτες αληθινής ζωής». Στην πραγματικότητα δηλαδή, ένα ύψιστο κινηματογραφικό μάθημα που επηρέασε βαθιά κάθε κινηματογραφιστή, πλην των γνωστών μας που οι εικόνες τους κραυγάζουν «πόσο τεράστιοι δημιουργοί» είναι.
Παρασυρμένος τότε από την ιδεολογία της μόδας απολάμβανα με την ψυχή μου το πώς βιβλίο και ταινία δεν ενδιαφέρονταν για «μυθοπλασία» ή «ψυχολογικές» εξηγήσεις των χαρακτήρων, αλλά δήλωναν καθαρά και τίμια ότι «όσο υπάρχει ανεργία ο εργάτης που του κλέβουν το ποδήλατο –το μέσον που πάει στη δουλειά του– είναι αναγκασμένος για να επιβιώσει να κλέψει κι αυτός άλλο ποδήλατο, να συλληφθεί από το κράτος όντας τώρα ακόμα πιο ανίσχυρος, εκτός δηλαδή από άνεργος, ατιμασμένος και σαν κλέφτης, άρα ακόμα πιο ευάλωτος στην εργοδοσία». Κι απολάμβανα ακόμα περισσότερο πώς αυτόν τον εκπληκτικό «μαρξισμό για αρχαρίους» δεν τον προπαγανδίζουν σαν δική τους θέση, αλλά προκύπτει πάνοπλος και πειστικός από μια πραγματικότητα που αυτοί απλά φιλμάρισαν.
Μου πήρε κάμποσα χρόνια ακόμα για να καταλάβω ότι η ανάγνωσή μου ήταν ελλιπής. Έπρεπε να το ξαναδώ για πολλοστή φορά για να αναρωτηθώ γιατί άραγε ο σεναριογράφος –σε απόκλιση μάλιστα από το βιβλίο– βάζει μάρτυρα στην περιπέτεια του πατέρα το παιδί; Τι θα άλλαζε δηλαδή αν ο πατέρας ήταν αυτός που έψαχνε το ποδήλατο μόνος του; Ποιο το νόημα του παιδιού το οποίο δεν κάνει και πολλά εκτός από το να βαδίζει δίπλα στον πατέρα του, μάρτυρας στα όσα συμβαίνουν; Πήρα την απάντηση στη σκηνή όπου πιάνουν τον πατέρα να κλέβει και τον χαστουκίζουν μπρος στον γιο του. Μπρος δηλαδή στο παιδί που η ψυχή του και μαζί της κι η δική μας σκίζεται ξέροντας ότι ο πατέρας του δεν είναι ο κλέφτης αλλά το θύμα της κλοπής. Αναρωτήθηκα πώς τόσα χρόνια δεν είχα προσέξει το δυνατό ψυχολογικό υπόβαθρο της απόλυτα δραματικής στιγμής; Και πριν προλάβω να συνέλθω ήρθε να με αποτελειώσει το τέλος της ιστορίας όπου πατέρας και γιος μετά από όλα αυτά περπατούν εξευτελισμένοι αλλά με το χεράκι του μικρού να γλιστράει μες σ’ αυτό του πατέρα του.
Το αρχικό μου βέβαια ερώτημα, των δώδεκα χρόνων, κι έπειτα από εκείνη την πρώτη βόλτα στη σκοτεινή Αθήνα, για το τι τόσο γοητευτικό έχει αυτή η ταινία, δεν το έχω απαντήσει ακόμη, καθώς δεν τα έχω καταφέρει να κλέψω τον τρόπο που μια ταινία θα μοιάζει «χωρίς σενάριο, χωρίς σκηνοθεσία, χωρίς ηθοποιούς». Τίποτα άλλο δηλαδή παρά μόνο μεταφερμένη σαν αυτούσια στην οθόνη η πρώτη ύλη που το βιβλίο μετέφερε από τα στενά της Ρώμης στο χαρτί. Διαψεύδοντας ευτυχώς έτσι το κλισέ των κινηματογραφιστών –που ποτέ μου δεν κατάλαβα– ότι δήθεν «τα καλά βιβλία δεν γίνονται καλές ταινίες».

Σωτήρης Γκορίτσας

Σχετικά βιβλία