/s3.gy.digital%2Fmetaixmio%2Fuploads%2Fasset%2Fdata%2F12818%2Fmobile-logo_new.png){kind=logo}
/s3.gy.digital%2Fmetaixmio%2Fuploads%2Fasset%2Fdata%2F12817%2Flogo_black.png "metaixmio.gr")
/s3.gy.digital%2Fmetaixmio%2Fuploads%2Fasset%2Fdata%2F15696%2F4798_1.jpg "ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΗ LARA PRESCOTT")
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αφορμή γι’ αυτό το βιβλίο στάθηκε το όνομά σου;
Ναι! Το χρωστάω στους γονείς μου που με ονόμασαν Lara, από την ηρωίδα του Μπορίς Παστερνάκ. Η μητέρα μου αγαπούσε πολύ την αριστουργηματική κινηματογραφική προσαρμογή του Δόκτωρ Ζιβάγκο από τον David Lean, και όταν ήμουν μικρή κούρδιζα τη μουσική κοσμηματοθήκη της ξανά και ξανά για να την ακούσω να παίζει το «Lara's Theme». Αγαπούσα κι εγώ την ταινία, αλλά μόνο όταν διάβασα το βιβλίο αισθάνθηκα μια πολύ έντονη σύνδεση με το υλικό. Ήταν λες και ο μεγάλος συγγραφέας επικοινωνούσε μαζί μου πέρα από τον χώρο και τον χρόνο – ένα κερί στο παράθυρο μια χειμωνιάτικη νύχτα.
Πώς έμαθες για πρώτη φορά τα γεγονότα πίσω από τη θρυλική έκδοση του Δόκτωρ Ζιβάγκο; Επίσης, μπορείς να μας πεις λίγα πράγματα για το ιστορικό του;
Κι αυτό το χρωστάω στους γονείς μου! Το 2014, ο πατέρας μου μου έστειλε ένα άρθρο της Washington Post με τίτλο «Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η CIA χρησιμοποίησε το Δόκτωρ Ζιβάγκο για να υπονομεύσει τη Σοβιετική Ένωση». Τη ρούφηξα κυριολεκτικά αυτή την απίστευτη, αληθινή ιστορία που κρύβεται πίσω από την έκδοση του βιβλίου – μια ιστορία με μυστικές προπαγανδιστικές αποστολές, συγκρούσεις κυβερνήσεων, βιβλία που χρησιμοποιούνται ως όπλα, προσωπικές ίντριγκες και προσωπική οδύνη. Από εκείνη τη στιγμή, ήθελα να μάθω όλα όσα μπορούσα για την ιστορία που κρύβεται πίσω από το βιβλίο.
Εκείνο που ανακάλυψα ήταν ότι στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι κυβερνήσεις της Ανατολής και της Δύσης μετέτρεψαν τη λογοτεχνία σε όπλο για να επηρεάσουν τον κόσμο. Το Δόκτωρ Ζιβάγκο ήταν ένα τέτοιο βιβλίο. Το μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από την ιστορία αγάπης ανάμεσα στη Λάρα και τον Γιούρι, αλλά οι περιγραφές της Οκτωβριανής Επανάστασης και του Ρωσικού Εμφυλίου Πολέμου, καθώς και η έμφαση στη σημασία της ατομικής ελευθερίας είχαν ως αποτέλεσμα να απαγορευτεί το βιβλίο από τις σοβιετικές αρχές.
Η Ιταλία ήταν η πρώτη χώρα στην οποία εκδόθηκε το Δόκτωρ Ζιβάγκο. Ο Παστερνάκ έδωσε το χειρόγραφο στον Σέρτζιο Ντ’ Άντζελο – έναν Ιταλό υπάλληλο του Ράδιο Μόσχα που είχε διασυνδέσεις με τον εκδότη Τζιαντζιάκομο Φελτρινέλι. Ο Ντ’ Άντζελο παρέδωσε αυτοπροσώπως το βιβλίο στον Φελτρινέλι στο Δυτικό Βερολίνο. Όταν οι Σοβιετικοί ανακάλυψαν ότι οι Ιταλοί είχαν το μυθιστόρημα, τους πίεσαν να το επιστρέψουν αμέσως. Όμως ο Φελτρινέλι δεν ενέδωσε, και γρήγορα το Δόκτωρ Ζιβάγκο έγινε διεθνές μπεστ σέλερ.
Αφού το βιβλίο γνώρισε τεράστια επιτυχία στη Δύση, η CIA εξασφάλισε το απαγορευμένο χειρόγραφο, το τύπωσε κρυφά και το έστειλε λαθραία στην ΕΣΣΔ.
Λίγο αργότερα ο Παστερνάκ τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά αναγκάστηκε να το αποποιηθεί λόγω των κρατικών πιέσεων. Μόλις το 1988 εκδόθηκε το Δόκτωρ Ζιβάγκο στην πατρίδα του και οι Ρώσοι μπορούσαν πλέον να το διαβάζουν ελεύθερα.
Τι είδους έρευνα χρειάστηκε να κάνεις για το βιβλίο;
Πιστεύω στην αρχή «Διάβασε εκατό βιβλία, γράψε ένα». Και αυτό ακριβώς έκανα, διαβάζοντας το ένα βιβλίο μετά το άλλο για τον Ψυχρό Πόλεμο, την προπαγάνδα, την ιστορία της CIA, την περίοδο του λεγόμενου «Λιλά Τρόμου» (όπως ονομάστηκε ο διωγμός των ομοφυλόφιλων στις ΗΠΑ), τη ρωσική ιστορία, τον Μπορίς Παστερνάκ και πολλά ακόμα. Βρήκα εξαιρετικά απολαυστική αυτή την έρευνα και μου κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον για την ιστορία (ή ίσως θα έπρεπε να την πω εμμονή).
Στο δυτικό νήμα της πλοκής, ο περισσότεροι χαρακτήρες είναι φανταστικοί. Όμως σε όλη την αφήγηση υπάρχουν διάσπαρτες ιστορικά ακριβείς λεπτομέρειες, ανάμεσά τους μερικά πραγματικά ονόματα, καθώς και φράσεις και περιγραφές που αφορούν την επιχείρηση Ζιβάγκο. Για αυτό το νήμα, το βιβλίο του Peter Finn και της Petra Couvée The Zhivago Affair αποδείχτηκε πολύτιμο βοήθημα. Χάρη σε αίτημα του Finn και της Couvée, η CIA έδωσε στη δημοσιότητα ενενήντα εννέα υπομνήματα που αφορούσαν αυτή τη μυστική επιχείρηση Ζιβάγκο. Και όταν είδα αυτά τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα –που ήταν γεμάτα μαυρισμένα τμήματα και κρυμμένα ονόματα και λεπτομέρειες– είχα για πρώτη φορά την έμπνευση να συμπληρώσω τα κενά με ένα μυθιστόρημα.
Στο ανατολικό νήμα της πλοκής υπάρχουν πολλές περιγραφές και φράσεις που τεκμηριώνονται από αφηγήσεις από πρώτο χέρι, ανάμεσά τους και ολόκληρα αποσπάσματα συζητήσεων. Η αυτοβιογραφία της Όλγας Ιβίνσκαγια A Captive of Time και τα απομνημονεύματα του Σέρτζιο Ντ’ Άντζελο με τίτλο The Pasternak Affair μου έδειξαν πώς ήταν να βιώνεις πολλά από τα γεγονότα που περιγράφονται στο Όσα κρατήσαμε κρυφά.
Επιπλέον, όσο έγραφα το μυθιστόρημα, είχα την ευκαιρία να ταξιδέψω στη Ρωσία, στην Ουάσινγκτον, το Λονδίνο και το Παρίσι για έρευνα, καθώς και για να μιλήσω με ειδικούς για αυτό το θέμα, ανάμεσά τους τον Peter Finn, συγγραφέα του The Zhivago Affair, την Ann Pasternak Slater, ανιψιά του Μπορίς Παστερνάκ, τον ιστορικό H.W. Brands, και την Ann Todd, αυθεντία στο θέμα των πρώτων γυναικών κατασκόπων.
Ακούσαμε πως όσο έγραφες το βιβλίο συγκέντρωσες μερικά πολύ ενδιαφέροντα αντικείμενα. Είναι αλήθεια;
Βέβαια. Όσο έγραφα το Όσα κρατήσαμε κρυφά κατάφερα να αγοράσω πολλά ιστορικά αντικείμενα μεγάλης αξίας, ανάμεσά τους την πρώτη έκδοση του Δόκτωρ Ζιβάγκο από τις εκδόσεις Φελτρινέλι στα ιταλικά· ένα μικροσκοπικό αντίτυπο του Δόκτωρ Ζιβάγκο στα ρωσικά που εκδόθηκε από τη CIA και μοιράστηκε κρυφά πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα· χάρτες και άλλα έγγραφα από την Παγκόσμια Έκθεση του 1958· πρωτότυπα άρθρα για τον Παστερνάκ και το Δόκτωρ Ζιβάγκο από τα τέλη της δεκαετίας του 1950· και αντικείμενα που συνδέονταν με τις πρώτες γυναίκες κατασκόπους. Πιστεύω ότι τα αντικείμενα έχουν δύναμη, και όντως ένιωσα κάτι το μαγικό όταν έπιασα στα χέρια μου τα συγκεκριμένα. Τα τοποθέτησα γύρω από το γραφείο μου, ελπίζοντας να περάσει και σε μένα ένα μέρος από τη μαγεία τους.
Έχεις πει ότι η Όλγα Ιβίνσκαγια, η ερωμένη του Παστερνάκ από την οποία εμπνεύστηκε τον χαρακτήρα της Λάρα έγινε η μούσα σου όσο έγραφες αυτό το βιβλίο. Τι ήταν αυτό που σε ενέπνευσε περισσότερο πάνω της, αυτό που βρήκες πιο συναρπαστικό;
Τα περισσότερα βλέμματα στρέφονται στον διάσημο άντρα που φωτίζουν οι προβολείς της δημοσιότητας, αλλά εμένα πάντα μου κινούσε περισσότερο το ενδιαφέρον η γυναίκα που κρύβεται πίσω του. Το Όσα κρατήσαμε κρυφά αρχίζει στη Δύση, με τις δακτυλογράφους της CIA. Αυτή ήταν η πρώτη «φωνή» που μου ήλθε όταν άρχισα να γράφω. Μετά όμως, όταν ανακάλυψα το A Captive of Time –την αυτοβιογραφία της Όλγας Ιβίνσκαγια, της ερωμένης και μούσας του Παστερνάκ– συνειδητοποίησα ότι έλειπε η μισή ιστορία. Η Ιβίνσκαγια κατέληξε στα γκουλάγκ (δύο φορές) λόγω της σχέσης της με τον Παστερνάκ, και βλέποντας αυτή την εμπειρία μέσα από τα μάτια της –πώς ήταν να στέκει δίπλα στον έρωτα της ζωής της ανεξάρτητα από το κόστος, να υποφέρει στα χέρια του Κράτους– κατάλαβα ότι το μυθιστόρημα έπρεπε να έχει και ένα ανατολικό νήμα, το οποίο θα βασιζόταν στη δική της ιστορία. Η ιστορία και η φήμη της Όλγας καταπιέστηκε ανά τα χρόνια από εκείνους που ήθελαν να προστατέψουν την υστεροφημία του Παστερνάκ. Πάνω απ’ όλα, ήθελα να της δώσω πάλι φωνή.
Εμπνεύστηκες επίσης από υπαρκτά πρόσωπα τη Σάλι και την Ιρίνα, τις γραμματείς που έγιναν κατάσκοποι;
Όχι, αλλά τις εμπνεύστηκα σε μεγάλο βαθμό από τις πρώτες γυναίκες κατασκόπους. Το βιβλίο της Elizabeth "Betty" Peet McIntosh Sisterhood of Spies με έφερε για πρώτη φορά σε επαφή με έναν κόσμο από πραγματικές ηρωίδες, ανάμεσά τους τη Virginia Hall, την Julia Child (ναι, την ίδια Julia Child που γνωρίζουμε ως τηλεοπτική μαγείρισσα και συγγραφέα!) και την ίδια τη συγγραφέα. Αυτές οι γυναίκες άρχισαν να δουλεύουν στο OSS (τον πρόδρομο της CIA) στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και μετά το τέλος του πολέμου μερικές πέρασαν στη CIA, όπως κάνει η Σάλι στο μυθιστόρημα. Σήμερα, μπορεί να έχουμε γυναίκα αρχηγό της CIA, αλλά εκείνη την εποχή οι περισσότερες γυναίκες –ακόμα και εκείνες που υπηρέτησαν τόσο θαρραλέα τη χώρα τους– υποβαθμίστηκαν σε θέσεις δακτυλογράφων ή κλητήρων.
Αυτό το βιβλίο μιλά ουσιαστικά για τις άγνωστες ηρωίδες – τη Σάλι, την Ιρίνα, όλες τις άλλες δακτυλογράφους της CIA, και φυσικά, την Όλγα. Άρχισες το Όσα κρατήσαμε κρυφά με σκοπό να αναδείξεις τις γυναίκες που συχνά επισκιάζονται από τους άντρες και να τις βάλεις στο επίκεντρο;
Σαφώς. Όπως είπα πριν, όσο έγραφα το Όσα κρατήσαμε κρυφά, ήθελα κυρίως να αφηγηθώ το πώς γράφτηκε το Δόκτωρ Ζιβάγκο και το τι διωγμούς υπέστη ο Παστερνάκ από την ΕΣΣΔ, αλλά να το κάνω μέσα από τα μάτια της Όλγας, χωρίς την οποία το βιβλίο μπορεί να μην είχε γραφτεί ποτέ. Επίσης ήθελα να αφηγηθώ την ιστορία όλων αυτών των γυναικών που υπηρέτησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και στις πρώτες μέρες της CIA, και σε πολλές περιπτώσεις η παρουσία και η δράση τους δεν καταγράφηκε ποτέ από την ιστορία.
Παλιότερα ζούσες στην Ουάσινγκτον και δούλευες σε προεκλογικές εκστρατείες. Διαμόρφωσε αυτή η δουλειά σε κάποιο βαθμό το βιβλίο σου;
Σίγουρα. Συχνά αστειεύομαι με φίλους λέγοντας ότι έπρεπε να φύγω από την Ουάσινγκτον για να μπορέσω να γράψω γι’ αυτήν! Ως πρώην κειμενογράφος, με ενδιέφερε πάντα το πώς οι λέξεις επηρεάζουν τους ανθρώπους και τους κάνουν να αλλάζουν γνώμη. Η δουλειά μου ήταν να συντάσσω κείμενα που θα αύξαναν τη δημοτικότητα του υποψηφίου. Σήμερα τα όπλα που χρησιμοποιούν οι προπαγανδιστές είναι τα tweet, τα bot και οι αναρτήσεις στο Facebook, αλλά πριν από εξήντα χρόνια οι Σοβιετικοί και οι Αμερικανοί χρησιμοποιούσαν βιβλία. Οι τακτικές μπορεί να έχουν αλλάξει, αλλά τα κίνητρα παραμένουν τα ίδια.
Ταξίδεψες στη Ρωσία και επισκέφθηκες την ντάτσα του Παστερνάκ στο Περεντέλκινο. Πώς ήταν αυτή η εμπειρία;
Είχα την ευτυχή ευκαιρία να ταξιδέψω στη Ρωσία όσο έγραφα το πρώτο δοκίμιο του Όσα κρατήσαμε κρυφά. Άλλο πράγμα είναι να διαβάζεις ιστορία και άλλο να εξερευνάς τους ίδιους δρόμους της Μόσχας, να περπατάς στα ίδια μονοπάτια σε χωριά, να βλέπεις αυτά που έβλεπαν ο Μπορίς και η Όλγα πριν από εξήντα χρόνια.
Ήταν πραγματικά μια μαγική στιγμή όταν κατέβηκα από το τρένο στο Περεντέλκινο και περπάτησα την ίδια διαδρομή που περπατούσε ο Παστερνάκ μέχρι την ντάτσα του πάνω στον λόφο. Η επίσκεψη στον τάφο του με τη σεμνή ταφόπλακα ήταν μια απίστευτα συγκινητική εμπειρία που δεν θα ξεχάσω ποτέ.
Το 2020 είναι η εξηκοστή επέτειος του θανάτου του Παστερνάκ. Έπειτα από τόσα χρόνια, γιατί πιστεύεις ότι το Δόκτωρ Ζιβάγκο εξακολουθεί να αγγίζει τόσο πολύ τους αναγνώστες;
Κάθε φορά που διαβάζω το Δόκτωρ Ζιβάγκο, αποκομίζω κάτι διαφορετικό. Στα εφηβικά και τα πρώτα νεανικά μου χρόνια, με ενδιέφερε περισσότερο η ιστορία αγάπης. Αργότερα, με εντυπωσίασε η λάμψη και η ομορφιά των προτάσεων του Παστερνάκ. Τις τελευταίες φορές που το διάβασα, εκείνο που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν οι τρόποι με τους οποίους ο Παστερνάκ εκφράζει το πόσο σημαντική είναι η ελεύθερη σκέψη. Σε όλη τη ζωή του Γιούρι Ζιβάγκο, ο Παστερνάκ δείχνει ότι η λαχτάρα για ελευθερία παραμένει μια ακατάλυτη δύναμη, παρά τα πολιτικά συστήματα που προσπαθούν να την καταπιέσουν.
Για μένα, το Δόκτωρ Ζιβάγκο αφορά περισσότερο τη ζωή και την αγάπη παρά την πολιτική. Μιλά για ανθρώπους που σκέφτονται και γελούν και αγαπούν για τον εαυτό τους, ανεξάρτητα από το κόστος. Ωστόσο, όταν διαβάζεις το βιβλίο σήμερα, νιώθεις ότι είναι εξίσου σημαντικό και ουσιαστικό όσο και όταν εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1957.
Το Όσα κρατήσαμε κρυφά μιλά για τη δύναμη των βιβλίων – σε αυτή την περίπτωση το πώς ένα βιβλίο επηρέασε την ιστορία. Πιστεύεις ότι τα βιβλία μπορούν ακόμη να το κάνουν αυτό; Ποια βιβλία έχουν υπάρξει τα πιο σημαντικά για σένα;
Ξέρω ένα πράγμα: ότι τα βιβλία σίγουρα άλλαξαν τη δική μου ζωή. Βιβλία όπως το The Known World του Edward P. Jones, το The Bluest Eye της Toni Morrison, το Disgrace του J. M. Coetzee και το The Price of Salt της Patricia Highsmith επηρέασαν όλα τον τρόπο που βλέπω τον κόσμο. Για μένα, δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να αναπτύξεις ενσυναίσθηση από την αφήγηση ιστοριών. Τα βιβλία μάς επιτρέπουν να βιώσουμε τις ζωές άλλων, να επισκεφθούμε άλλες χρονικές περιόδους και να περπατήσουμε στους δρόμους τόπων που δεν έχουμε δει ποτέ. Σε μια εποχή όπου ακούγονται τόσα πολλά για κατασκευές τειχών και υπάρχει μια δηλητηριώδης ρητορική που εστιάζει σε όσα μας κάνουν διαφορετικούς, είναι σχεδόν επαναστατική πράξη να εκφράζεις όσα μας κάνουν ίδιους.
/s3.gy.digital%2Fmetaixmio%2Fuploads%2Fasset%2Fdata%2F15786%2F978-618-03-2044-2_2.jpg)
