ΔΡΑΚΟΥΛΑΣ: ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ-ΑΡΧΕΤΥΠΟ

11/02/2019

ΔΡΑΚΟΥΛΑΣ: ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ-ΑΡΧΕΤΥΠΟ

Ο ιδιοφυής ιρλανδός συγγραφέας Bram Stoker, αξιοποιώντας την παράδοση γύρω από τον Δράκουλα της Τρανσιλβανίας, εκδίδει το 1897 το οµώνυµο αριστούργηµά του, το οποίο έχει γνωρίσει πάµπολλες κινηµατογραφικές µεταφορές.

Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουμε, έχει και η μυθοπλασία τους κανόνες της, όπερ σημαίνει ότι ακόμα και σ’ έναν φανταστικό κόσμο το κακό πρέπει να μετέλθει άπειρες μεταμορφώσεις για να μπορέσει να κινηθεί ελεύθερα. Από όλες τις εκδοχές εκείνη με την οποία ήρθε σε επαφή ο Ιρλανδός συγγραφέας Μπραμ Στόκερ, αξιοποιώντας τη μακραίωνη παράδοση γύρω από τον Δράκουλα της Τρανσιλβανίας, είναι, ασφαλώς, η πιο απεχθής. Είναι προφανές ότι ο αιμοβόρος ήρωας του Στόκερ δεν αποτελεί πρωτότυπη σύλληψη, και με αυτή την έννοια ανήκει στη μακρά σειρά των αρχετυπικών χαρακτήρων, όπως ο Οιδίποδας ή ο Άμλετ. Δεν είναι σύμπτωση άλλωστε η διαπίστωση στις πρώτες κιόλας σελίδες πως «το ημερολόγιο αυτό έχει αρχίσει να μοιάζει φριχτά […] με το φάντασμα του πατέρα του Άμλετ». Από την άλλη, οι μύθοι που συνέχουν την παγκόσμια αφήγηση χρειάζεται συχνά να περιμένουν αρκετά ώσπου να βρεθεί η φωνή εκείνη που θα τους δώσει το σχήμα της τελειότητας. Κι αν στην αποθέωση του τραγικού βασιλιά της Θήβας και του υπερβόρειου πρίγκιπα μίλησε το αναμφίλεκτο ταλέντο ενός Σοφοκλή ή ενός Σαίξπηρ, για το ανθρωπόμορφο τέρας των Καρπαθίων χρειάστηκε η παραγνωρισμένη δεξιοτεχνία του Μπραμ Στόκερ, η οποία ακόμα και σήμερα δεν έχει εκτιμηθεί δεόντως από τη θεωρητική κοινότητα της λογοτεχνίας.
Δυστυχώς, η ανάγκη των κριτικών να κατηγοριοποιούν τα πάντα έχει ίσως να κάνει με την επιθυμία τους να ασκούν υψηλή εποπτεία στον χείμαρρο της λογοτεχνικής δημιουργίας. Ίσως έτσι μπορεί να εξηγηθεί το γεγονός ότι δεν έχει αποκατασταθεί ο ιδιοφυής Στόκερ και παραμένει απλώς ένας βιρτουόζος συγγραφέας βιβλίων τρόμου. Το έργο Δράκουλας εμφανίζεται το 1897, στιγμή κατά την οποία το παγκόσμιο μυθιστόρημα αναζητά το νέο του πρόσωπο στη νέα εποχή. Ο Στόκερ δεν εκμεταλλεύεται απλώς τη γοτθική παράδοση και την παραφιλολογία του τρόμου για να χτίσει τον σκοτεινό του κόσμο, αλλά αποδεικνύεται ευρηματικός και απόλυτα τολμηρός στα αφηγηματικά μέσα που χρησιμοποιεί. Η επιστολική μορφή και οι ημερολογιακές καταχωρίσεις, αλλά και τα αποκόμματα εφημερίδων που παρατίθενται δεν είναι και ο πιο εύκολος τρόπος να διατηρήσεις απαραμείωτο το ενδιαφέρον αναγνωστών οι οποίοι τρέφονται από το σασπένς όπως τα βαμπίρ από το ανθρώπινο αίμα. Ίσως όμως και ο Στόκερ να μη στόχευε σε τέτοιους αναγνώστες. Ίσως η ατμόσφαιρα τρόμου να ήταν απλώς το πρόσχημα, όπως συχνά συμβαίνει, προκειμένου ένας δεινός λογοτέχνης να πει την ιστορία του με τον τρόπο που μόνο αυτός ξέρει.
Σίγουρα δεν λείπουν οι στιγμές κρίσης από το συναρπαστικό μυθιστόρημα του Στόκερ. Πρέπει όμως κανείς να του αναγνωρίσει τη διάθεση να δοκιμαστεί στην κινούμενη άμμο του πολλαπλού αφηγητή πολύ πριν από τον Φόκνερ – να δει στον βαθύτερο πυρήνα μιας σχηματικής ιστορίας τρόμου τη φιλότιμη προσπάθεια του συγγραφέα να δώσει λύση στο προαιώνιο θέμα της πάλης του καλού με το κακό με προθέσεις εξίσου φιλόδοξες με τον Ντοστογέφσκι.
Ο Στόκερ αξιοποιεί δεξιοτεχνικά την αρχέγονη αντίληψη περί της δύναμης του αίματος. Η δοξασία πως το κακό τρέφεται και γιγαντώνεται με το αίμα προσφέρει μια αληθοφανή εξήγηση για τις υπερφυσικές ιδιότητες αυτού του Δράκουλα, που τρομοκρατεί όχι μόνο τους ήρωες του μυθιστορήματος αλλά και τον ίδιο τον αναγνώστη. Ο φόβος ότι ο πρωταγωνιστής-τέρας θα ξεπηδήσει από τις σελίδες και θα προσπαθήσει να κορέσει τη δίψα του με το αίμα πραγματικών ανθρώπων είναι διάχυτος σε όλη την ανάγνωση – και αυτό, βέβαια, είναι μια επιτυχία του Στόκερ, πολύ πριν από τον Στίβεν Κινγκ.
Όλα εκκινούν από την εφιαλτική εμπειρία του Τζόναθαν Χάρκερ στον πύργο του Δράκουλα, όπου ο καλόπιστος άντρας βρίσκεται, εν μέσω καφκικής ατμόσφαιρας, σε μια ανεξήγητη ομηρία: «Άλλωστε, όταν ο Κόμης Δράκουλας μιλούσε, υπήρχε κάτι στα μάτια του και στη στάση του που μου υπενθύμιζε ότι ήμουν φυλακισμένος, ότι, ακόμα κι αν ήθελα, δεν είχα άλλη επιλογή».
Η αφηγηματική ειρωνεία του Στόκερ προηγείται του Κάφκα, ωσάν ο Βρετανός να εφευρίσκει το γκροτέσκο και το παράλογο που δανείζεται ο Τσέχος. Η συνέχεια οδηγεί στον κατακλυσμιαίο ρυθμό των γεγονότων που θέτει σε κίνηση το ταξίδι του Δράκουλα στην Αγγλία προς αναζήτηση αθώων θυμάτων για τον κόσμο των νεκροζώντανων, όπου τρεις άντρες, ο δρ. Χέλσινγκ, ο δρ. Σιούαρντ και ο Άρθουρ Χόλμγουντ, γίνονται οι σωματοφύλακες του καλού. Στον αντίποδα όλων αυτών, το θηλυκό στοιχείο εκπροσωπείται από τις απρόσωπες τρεις αδερφές, τις «νύφες του Δράκουλα», και από την άτυχη και άβουλη Λούσι Γουέστενρα, που καταλήγει στον τάφο καθημαγμένη από τον μοχθηρό Δράκουλα. Μόνο η Μίνα Μάρεϊ, μετέπειτα κυρία Χάρκερ, θα προτάξει σθεναρή αντίσταση στα στοιχεία του κακού. Η τελική λύση δίνεται με την «αντεπίθεση» μέσα στο άντρο του κακού. Το μυθιστόρημα αφηγηματικά τουλάχιστον τελειώνει όπως άρχισε, με ένα σημείωμα του Τζόναθαν Χάρκερ επτά χρόνια μετά τα γεγονότα. Ίσως ο Στόκερ αναζητούσε τρόπους να αποφορτίσει τον αναγνώστη από αυτή την ατμόσφαιρα τρόμου που τόσο τεχνηέντως δημιούργησε.
Σύμφωνα με τον αστικό μύθο, η ιδέα του Δράκουλα γεννήθηκε στο μυαλό του Μπραμ Στόκερ, θεατρικού διευθυντή του Lyceum Theater, μια νύχτα του 1889, στο Beefsteak Bar, ναό της κρεοφαγίας στο Λονδίνο του δέκατου ένατου αιώνα. Συνδαιτυμόνες του Στόκερ εκείνο το βράδυ, εκτός από τον ήδη διάσημο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, ήταν ο ελληνικής καταγωγής έμπορος όπλων Βασίλειος Ζαχάροφ και ο πρώτος Μ των βρετανικών υπηρεσιών Γουίλιαμ Μέλβιλ. Όμως αυτός που, κατά τα φαινόμενα, επηρέασε τον μετέπειτα συγγραφέα ήταν ο Αρμίνιους Βάμπερι, καθηγητής ανατολικών γλωσσών στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης. Ο Βάμπερι μίλησε στα μέλη της παρέας για τους λαϊκούς θρύλους και τις παραδόσεις της Τρανσιλβανίας που αφορούσαν τον περιβόητο πρίγκιπα Βλαντ Τέπες, ευρύτερα γνωστό και ως Δράκουλα.
Δημήτρης Στεφανάκης

Σχετικά βιβλία