Διάβασα πρώτη φορά τη Βαλκανική τριλογία το 1986, σε επίτομη έκδοση στα αγγλικά. Με συνάρπασε η γραφή της Μάνινγκ και η ιστορία των Πρινγκλ. Από τότε λαχταρούσα να το μεταφράσω. Ύστερα είδα την τηλεοπτική σειρά με την Έμα Τόμσον και τον Κένεθ Μπράνα, διάβασα και την Τριλογία του Λεβάντε – κι έμειναν οι τόμοι στη βιβλιοθήκη μου σαν δύο από τα πιο αγαπημένα μου βιβλία.

Όταν άκουσα ότι σκέφτεται το Μεταίχμιο να βγάλει τη Βαλκανική τριλογία έπειτα από τόσα χρόνια, μόνο που δεν έπεσα στα πόδια τους για να μου τη δώσουν. Και, τύχη αγαθή, μου την έδωσαν. Για εννιά μήνες περίπου βυθίστηκα στη ζωή του Γκάι και της Χάριετ Πρινγκλ, στο Βουκουρέστι κατά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Αθήνα λίγο πριν μπουν οι Γερμανοί. Τι πρόκληση: να περιγράψω τοπία και σκηνές σύμφωνα με το καλλιτεχνικό μάτι της Μάνινγκ, να προσπαθήσω να ξεπηδάνε από τις σελίδες τα χρώματα κι οι μυρωδιές, να σκιαγραφήσω όλους τους χαρακτήρες αποστασιοποιημένα όπως κι η συγγραφέας, να διηγηθώ χωρίς εκφράσεις μελό την εξέλιξη αυτού του γάμου, να μην εκμαιεύω συναισθήματα και να αφήσω τον αναγνώστη να βγάλει τις δικές του κρίσεις, τα δικά του συμπεράσματα.

Στην Τριλογία του Λεβάντε, ήρθα αντιμέτωπη με σκηνές μάχης. Πολύτιμη η βοήθεια της επιμελήτριάς μου, της Δέσποινας Γιανναρούδη, και στις δύο Τριλογίες – ειδικά στις στρατιωτικές ορολογίες, όπου χωλαίνω. Οι περιπέτειες των Πρινγκλ συνεχίζονται στο Κάιρο και στη Δαμασκό και μπαίνουμε πια για τα καλά στην ατμόσφαιρα του Πολέμου της Ερήμου και στις επιπτώσεις του σε μαχόμενους και απλούς πολίτες. Υπάρχει η ίδια προσήλωση στη λεπτομέρεια, ο ίδιος χαμηλόφωνος τόνος, τα ίδια εξονυχιστικά ψυχογραφήματα των ηρώων χωρίς την παραμικρή ωραιοποίηση.

Στη Βαλκανική τριλογία και στην Τριλογία του Λεβάντε, η Ολίβια Μάνινγκ αντλεί στοιχεία από τις προσωπικές της εμπειρίες, μια που μαζί με τον άντρα της, τον Ρέτζι Σμιθ, ταξίδεψε στη Ρουμανία, στην Ελλάδα, στην Αίγυπτο και στην Παλαιστίνη από το 1939 ως το 1945. Περιγράφει τη φρίκη και τις επιπτώσεις του πολέμου στους απλούς πολίτες των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής, καθώς και τις αλλαγές των αξιών που αποτελούν το επακόλουθο του πολέμου στον γνωστό της κόσμο. Έζησε την παρακμή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και τις συνέπειες του ιμπεριαλισμού και άσκησε σκληρή κριτική στον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό και την καταπίεση της αποικιοκρατίας. Ασχολείται επίσης με τον εκτοπισμό και την αποξένωση, θέματα που την απασχολούν σε όλα τα βιβλία της. Οι χαρακτήρες της είναι αποκομμένοι σωματικά και ψυχικά από κάθε τι γνώριμο και αναζητούν ένα μέρος για να ανήκουν. Της είναι πιο εύκολο να δημιουργεί ανδρικούς χαρακτήρες και τείνει, γενικά, να ελαχιστοποιεί τις διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα. Η Χάριετ, για παράδειγμα, φτάνει στην αυτοπραγμάτωση και τη συνειδητοποίηση ως άτομο, όχι συγκεκριμένα ως γυναίκα. Και στις δυο Τριλογίες, η γραφή της Μάνινγκ είναι λιτή, θεωρώντας ότι η λογοτεχνία πρέπει να αφορά ανθρώπινες καταστάσεις με υπόβαθρο πραγματικά γεγονότα και, από την άποψη αυτή, ήταν μοναδική και πολύ μπροστά από την εποχή της. Ίσως κι αυτός να ήταν ένας λόγος που παρέμεινε εν πολλοίς παραγνωρισμένη από το λογοτεχνικό σινάφι της εποχής της.

Στα δυο χορταστικά αυτά μυθιστορήματα παρακολουθούμε την εξέλιξη των χαρακτήρων, τις σταδιακές αλλαγές στον ψυχισμό τους, την ειλικρίνεια των σκέψεών τους, τις επιπτώσεις του πολέμου στον χαρακτήρα τους, τη στάση τους απέναντι στις επερχόμενες αλλαγές, τα ηθικά διλήμματα, τις ψευδαισθήσεις και πώς όλα αυτά τους επηρεάζουν. Η ατμόσφαιρα και το κλίμα της εποχής περιγράφονται με τρόπο θαυμαστό, κι ας είναι ιδωμένα καθαρά από τη βρετανική σκοπιά. Κάτω από την επιφάνεια, τα πάθη κοχλάζουν κι ο κόσμος όλος αλλάζει. Κι η Μάνινγκ είναι εκεί για να μας διηγηθεί την ιστορία.

Κλαίρη Παπαμιχαήλ

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο diastixo.gr, στις 19/10/2021.