Πολλά από τα πιο αγαπημένα παιδικά βιβία έχουν για ήρωες ζώα, από τα πιο κλασικά μέχρι τα υπέροχα εικονογραφημένα βιβλία της Έμιλι Γκράβετ, κάποια από τα οποία έχουν τιμηθεί με το Kate Greenaway Medal. Εδώ η Έμιλι μας εξηγεί γιατί της αρέσει τόσο να γράφει ιστορίες που έχουν για χαρακτήρες τους ζώα.

«Ζωγραφίζω πολλά ζώα, πουλιά, ζουζούνια και άλλους μη ανθρώπινους χαρακτήρες στα βιβλία μου, και συχνά με ρωτούν γιατί. Καλή ερώτηση, και συχνά καταβάλλω προσπάθεια για να απαντήσω ξεκάθαρα, γιατί είναι ένα σύνθετο ζήτημα και δεν έχω μόνο έναν λόγο που το κάνω. Μερικές φορές, όταν θέλω να δώσω μια σύντομη απάντηση, λέω απλώς: «Επειδή μου αρέσει να ζωγραφίζω ζώα». Όμως, παρόλο που υπάρχει σ’ αυτό μια δόση αλήθειας (λατρεύω τα κουνελάκια), δεν είναι αυτός ο πραγματικός λόγος που συχνά προτιμώ τα ζώα από τους ανθρώπους.

Ένας από τους στόχους μου όταν φτιάχνω ένα εικονογραφημένο βιβλίο είναι να το κάνω ελκυστικό στον αναγνώστη. Όπου ο αναγνώστης είναι τόσο το παιδί όσο και ο ενήλικας με τον οποίο το μοιράζεται. Θέλω ο αναγνώστης να εμπλακεί. Θέλω να ξυπνήσουν μέσα του συναισθήματα, να μπορέσει να ταυτιστεί με τους χαρακτήρες του βιβλίου, να μπει στη θέση τους ή να αρχίσει να καταλαβαίνει ότι δεν νιώθουν όλοι όπως ο ίδιος.

Έτσι, όταν χρησιμοποιώ για χαρακτήρα ένα ζώο αντί για άνθρωπο, καταφέρνω να ξεπεράσω ένα σωρό προβλήματα που μπορεί να μείωναν τη γοητεία του βιβλίου. Θέλω το βιβλίο μου να το κοιτάξει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό, από την πρώτη στιγμή, από τη στιγμή που ο ενήλικας στο βιβλιοπωλείο ή στη βιβλιοθήκη το πιάνει στα χέρια του. Εμείς οι άνθρωποι βγάζουμε συνεχώς βιαστικά συμπεράσματα, όσο κι αν προσπαθούμε να το αποφύγουμε αυτό. Είμαι σίγουρη ότι πολλοί από μας έχουμε προσπαθήσει να αποφύγουμε τα στερεότυπα που σχετίζονται με το φύλο στην ανατροφή των παιδιών μας, ωστόσο ξέρουμε πως αυτά δέχονται επιρροές από παντού. Εγώ, ας πούμε, απέφευγα να αγοράζω στην κόρη μου «κοριτσίστικα» ρούχα όταν ήταν μικρή, κι όμως εκείνη πήγε και διάλεξε το πιο «πριγκιπικό» φόρεμα που θα μπορούσε να βρει ανάμεσα σε κάποια ρούχα από δεύτερο χέρι που μας έδωσε μια φίλη μου, και το φορούσε συνεχώς, επειδή, σε αντίθεση με τις σαλοπέτες της που την έκαναν να νιώθει έτοιμη για παιχνίδι, το φόρεμα εκείνο την έκανε να νιώθει όμορφη, και για κάποιο λόγο είχε σχηματίσει την εντύπωση ότι αυτό ήταν προτιμότερο. Το να χρησιμοποιώ ζώα αντί για ανθρώπους με βοηθά να περιορίσω πολλές από τις βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις μας, κάποιες από τις οποίες είναι ασυνείδητες. Να βλέπω πέρα από το επιφανειακό και να καταπιάνομαι με την προσωπικότητα και το συναίσθημα.

Για παράδειγμα: ας φανταστούμε μια ιστορία για ένα κοριτσάκι που φοβάται τη ζωή. Φοβάται τα ζουζούνια, φοβάται τους δυνατούς ήχους, φοβάται να μείνει μόνη της. Κάθε λογής πράγματα. Έχετε σχηματίσει μια εικόνα της στο μυαλό σας; Αυτή η εικόνα αλλάζει αν πρόκειται για ένα νήπιο; Κι αν είναι μεγαλύτερη; Κι αν είναι αγόρι και όχι κορίτσι; Ταυτίζεστε μαζί τους, ή μήπως (εμπρός, παραδεχτείτε το) τα κρίνετε ανάλογα με το φύλο, την ηλικία ή ακόμα και το χρώμα του δέρματός τους;

Πίσω στο βιβλίο μας: Τι θα λέγατε να αλλάζαμε το αγόρι/κορίτσι με ένα ποντικάκι; Ξαφνικά μας είναι πιο εύκολο να το συμπονέσουμε για τους φόβους του, έτσι δεν είναι; Η ηλικία, το φύλο ή το χρώμα της επιδερμίδας του ποντικιού φαντάζουν πολύ πιο αδιάφορα επειδή, ως διά μαγείας, όταν δίνουμε σε ένα ποντίκι ανθρώπινα χαρακτηριστικά, χάνει την πολυπλοκότητά του και δεν βλέπουμε παρά κάποιον μικρούλη (σαν κι εμάς), κάποιον ευάλωτο (σαν κι εμάς), ο οποίος (όπως εμείς) συχνά φοβάται.

Τα ζώα είναι “σαν κι εμάς”, αλλά δεν είναι “εμείς”, πράγμα που μας δίνει αρκετή συναισθηματική απόσταση ώστε να μπορέσουμε να επεξεργαστούμε ζητήματα που θα ήταν υπερβολικά ωμά, υπερβολικά τρομακτικά ή υπερβολικά “πραγματικά”, αν χρησιμοποιούσαμε ανθρώπους. Θέματα όπως η μοναξιά, ο φόβος, η καταστροφή του περιβάλλοντος.

Υπάρχουν επίσης κάποια κλισέ σε ό,τι αφορά τα ζώα, που μας επιτρέπουν να στήσουμε ένα μέρος της ιστορίας και μόνο με τη χρήση ενός συγκεκριμένου είδους ζώου. Ακόμα κι ένα μικρό παιδάκι ξέρει ότι τα ποντικάκια είναι φοβισμένα ή ότι οι κουκουβάγιες είναι σοφές. Αυτή η γνώση μπορεί είτε να αξιοποιηθεί είτε να αντιστραφεί, ώστε να θέσουμε σε αμφισβήτηση τις αντιλήψεις του παιδιού. Η απουσία των ανθρώπων από μια ιστορία επιτρέπει στα παιδιά-ζώα να ζήσουν ανεξάρτητα από τους γονείς τους, να ριχτούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν με τρόπο που κανένα παιδί-άνθρωπος δεν θα μπορούσε να το κάνει.

Τέλος, και αναμφισβήτητα εξίσου σημαντικό ως επιχείρημα, ποιος δεν ΛΑΤΡΕΥΕΙ τα κουνελάκια;»

Έμιλι Γκράβετ