Θα μπορούσα να πω ότι το βιβλίο αυτό είναι το βιβλίο της ζωής μου –αν δεν αγαπούσα εξίσου τα τρία προηγούμενα και αν δεν ονειρευόμουν τα επόμενα– αν και όποτε έρθουν βέβαια.
Το χαρακτηρίζω «βιβλίο ζωής» όχι με αξιολογικό κριτήριο τόσο όσο ως προς την κυριολεξία της φράσης: είκοσι χρόνια το παίδευα, και στο χαρτί και μέσα μου. Από τα τριάντα μου ουσιαστικά αυτό το βιβλίο γύρευα να γράψω. Σήμερα μπαίνω στα πενήντα.
Κάποιες σελίδες από αυτές που περιλαμβάνονται στην παρούσα έκδοση είχαν γραφεί τότε, το 1999 με 2000, σε μια πρώτη, άγουρη μορφή. Είκοσι χρόνια ξεγελούσα το ίδιο το βιβλίο με άλλα βιβλία, με διηγήματα, ακόμα και άρθρα ή ρεπορτάζ, ή με αναβολές και υπεκφυγές, κυρίως όμως το απέφευγα εξαιτίας και μιας δικής μου αδυναμίας: δεν μπορούσα να το γράψω. Έπρεπε να πεθάνει ο πατέρας μου και έπρεπε να περάσουν κάμποσα χρόνια ακόμα από τον θάνατό του (2019-2004=15) για να μπορέσω να το αποκρυσταλλώσω σε μια μορφή ολοκληρωμένη.
Δεν ήξερα πώς θα είναι, τι θα είναι αυτό το βιβλίο: μυθιστόρημα, μαρτυρία, χρονικό, νουβέλα, συλλογή ποιημάτων, εξομολόγηση και βιογραφία μαζί; Τελικώς, νομίζω, βγήκε κάτι μέσα απ’ όλα τα παραπάνω είδη, όλους τους παραπάνω τρόπους γραφής και αφήγησης. Κυρίως, αυτό που προέκυψε στην πορεία, έπειτα από βασανιστικά ξαναγραψίματα και σβησίματα, διαγραφές και αναπροσαρμογές, αντικαταστάσεις λέξεων και αντιμεταθέσεις φράσεων και προτάσεων, ήταν ένας εσωτερικός, υπόγειος διάλογος ανάμεσα στη συμβαντολογική καταγραφή πραγματικών γεγονότων με αληθινά πρόσωπα, και σε μια πιο ποιητική, στοχαστική θέαση πραγμάτων – στο τέλος όμως αυτή η εναλλαγή και συνομιλία μοιάζουν να βγαίνουν μέσα από την ίδια φωνή, γίνονται ένα. Με άλλα λόγια: αυτό είναι το βιβλίο, η αφήγηση, μέσα από την οποία, γράφοντας, αισθάνθηκα πιο ελεύθερος, πιο απελευθερωμένος από ποτέ. Η ολοκλήρωσή του συνιστά και μία έξοδο για μένα.
Όπως μαρτυρά ο τίτλος (αλλά διαθλαστικά και με έναν ήπια ειρωνικό τρόπο), το βιβλίο αυτό είναι μια ιστορία για τη μνήμη, την προσωπική και συλλογική. Η ερώτηση είναι: είμαστε όλα όσα θυμόμαστε ή όσα έχουμε ξεχάσει; Νομίζω το δεύτερο: πλέουμε μέσα σε ένα πέλαγο λησμονιάς, έναν ωκεανό λήθης – και ευτυχώς: θα είχαμε αποτρελαθεί αν είχαμε τη δυνατότητα να θυμόμαστε τα πάντα. Επ’ αυτού, παραπέμπω στο γνωστό διήγημα του Μπόρχες «Φούνες ο μνήμων». Η μνήμη μοιάζει σαν να είναι πολλά, διάσπαρτα νησιά, αποκομμένα μεταξύ τους, απομακρυσμένα, και διαρκώς ευμετάβλητα: αναδύονται, καταδύονται, χάνονται, ξαναβρίσκονται, το σχήμα τους αλλάζει, η στεριά τους είναι ρευστή, έχει κάτι από τη ροή των υδάτων, τη ζεστή υγρασία του αμνιακού σάκου.
Οπωσδήποτε, τα νησιά τα έχουμε επιλέξει όσο μας έχουν επιλέξει και αυτά: είναι ο ψυχισμός μας, ο χαρακτήρας μας, ο δαίμονάς μας. Όπως ένας μυθιστοριογράφος επιλέγει τι θα συμπεριλάβει στην πλοκή του μυθιστορήματός του και τι θα αφήσει απέξω, έτσι και ο καθένας από εμάς επιλέγουμε (ασυνείδητα τις περισσότερες φορές) τι θα συμπεριλάβουμε στην πλοκή της ίδιας μας της ζωής και τι θα αφήσουμε απέξω, τι δεν θα πούμε. Σχεδόν πάντα δε, αυτή η επιλογή φέρει το στοιχείο της αλλοίωσης ως προς την πιστότητα του πραγματικού γεγονότος. Όπως μας διδάσκει μια ρωσική παροιμία: «Λέει ψέματα σαν αυτόπτης μάρτυς». Έξοχη παραδοξολογία. Το βιβλίο αυτό εδράζεται πάνω σε αυτή την κινούμενη άμμο, τη μνήμη που γίνεται επινόηση και την επινόηση που γίνεται μνήμη.
Υπήρχε ένας ακόμα πολύ βασικός, προσωπικός προβληματισμός: όταν μιλάμε για τη ζωή του πατέρα μας, σε ποιο βαθμό μιλάμε για τη δική μας τη ζωή; Πάνω απ’ όλα, σε ποιο βαθμό μιλάμε για τη ζωή όλων των πατέρων του κόσμου και τη ζωή όλων των δυνητικών αναγνωστών μας; Δεν υπάρχει ασφαλής απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Το βέβαιο είναι, σε ό,τι με αφορά, ότι δεν θα έχει νόημα η γραφή αυτού του βιβλίου αν ένιωθα πως αφορά μονάχα τον άνθρωπο που γνώρισα. Θα έχει νόημα και λόγο ύπαρξης μονάχα αν έχω κατά νου σε κάθε σελίδα ότι αυτή θα είναι μια αφήγηση που θα αφορά τον κάθε άγνωστο, τον κάθε πατέρα και τον κάθε γιο που δεν γνώρισα ποτέ.
Ηλίας Μαγκλίνης